سیستم ادراری از کلیه‌ها، مثانه و حالب ها (لوله‌هایی که کلیه‌ها را به مثانه متصل می‌کنند) تشکیل شده است. کلیه‌ها مانند فیلتری عمل می‌کنند که مایع اضافی و ضایعات خون را می‌گیرند و به ادرار تبدیل می‌کنند. ادرار از کلیه‌ها به حالب ها و نهایتاً به مثانه منتقل می‌شود. وقتی مثانه پر است، ادرار از طریق یک لوله به نام مجرای ادرار خارج می‌شود.
حالب ها معمولاً با زاویه مورب به مثانه وارد می‌شوند و سیستم یک‌طرفه ویژه‌ای دارند که از بازگشت ادرار به سمت کلیه‌ها جلوگیری می‌کنند. اگر این سیستم دچار اختلال شود ادرار می‌تواند به سمت کلیه‌ها بازگردد که ریفلاکس یا بازگشت ادرار نامیده می‌شود. گاهی اوقات ریفلاکس ادرار می‌تواند با مشکلات دیگر در دستگاه ادراری و یا کلیه‌های کوچک، آسیب‌دیده و یا ناقص مرتبط باشد.
علل بازگشت ادرار
برخی از مشکلاتی که ممکن است موجب رفلاکس ادراری شوند یا به ایجاد آن کمک کنند عبارتند از:
- مشکلات جسمی (ناهنجاری‌های مادرزادی) کلیه که در هنگام تولد وجود دارد
- مشکلات جسمی (اختلالات مادرزادی) مثانه و خروجی مثانه
- سنگ مثانه
- ضربه و فشار یا آسیب به مثانه
- تورم موقت بعد از جراحی‌هایی مانند پیوند کلیه
علائم رفلاکس ادراری
ریفلاکس ادرار هیچ نشانه‌ای ندارد اما می‌تواند باعث:
- احساس سوزش هنگام دفع ادرار
- تمایل به تکرر ادرار حتی اگر فقط چند قطره باشد
- ادرار خونین و بودار
- درد در قسمت پایین بدن
- دل‌درد
- بی‌اختیاری ادرار در روز یا طول شب
- تب
- تغذیه ضعیف، استفراغ و تحرک پذیری
شدت ریفلاکس ادراری
پزشکان شدت ریفلاکس ادراری را با توجه به نوع ریفلاکس مشخص می‌کنند. در موارد خفیف ادرار تنها به حالب بازگشت می‌کند که ریفلاکس ادراری درجه یک است. موارد شدیدتر شامل تورم شدید کلیه (هیدرونفروز) و چرخش حالب است که نوع درجه دو است.
عوامل خطر ریفلاکس ادراری
عوامل خطر برای ریفلاکس ادراری عبارتند از:
- نژاد: به نظر می‌رسد خطر ابتلا به ریفلاکس ادراری در افراد سفیدپوست بیشتر است.
- جنسیت: به‌طور کلی دختران دو برابر پسران در معرض خطر ابتلا به این وضعیت هستند اگرچه ریفلاکس ادراری مادرزادی در پسران شایع‌تر است.
- نوزادان و کودکان بالای 1 سال نسبت به کودکان بزرگ‌تر بیشتر احتمال دارد به ریفلاکس ادراری مبتلا شوند.
- سابقه خانوادگی: ریفلاکس ادراری اولیه معمولاً به نسل‌های بعدی منتقل می‌شوند. اگر هرکدام از این علائم را دارید باید به پزشک مراجعه کنید تا آزمایشات ساده‌ای برای رفلاکس ادرار انجام شود.
آزمایشات و تشخیص
آزمایش ادرار می‌تواند نشان دهد که آیا شما رفلاکس ادراری دارید یا خیر. سایر آزمایش‌ها برای تعیین ماندگاری ریفلاکس ادراری ضروری است، ازجمله:
اولتراسوند کلیه و مثانه
اولتراسوند کلیه و مثانه که سونوگرافی نیز نامیده می‌شود از امواج صوتی با فرکانس بالا برای تولید تصاویر کلیه و مثانه استفاده می‌کند. سونوگرافی می‌تواند اختلالات ساختاری مانند ریفلاکس ادراری را تشخیص دهد.
بررسی و مطالعه رادیولوژیک با اشعه ایکس (VCUG)
بررسی و مطالعه رادیولوژیک با اشعه ایکس (VCUG) با مثانه پر و سپس با مثانه تخلیه شده برای تشخیص ناهنجاری انجام می‌شود. در حالی که شما به پشت، روی یک میز اشعه ایکس قرار می‌گیرید یک لوله نازک و انعطاف‌پذیر (کاتتر) از طریق مجرای ادرار به مثانه وارد می‌شود.
اسکن هسته‌ای
اسکن هسته‌ای که به‌عنوان سیستوگرام رادیونوکلئید نیز شناخته شده است از روش مشابه با VCUG استفاده می‌کند، به جز اینکه به جای تزریق رنگ به مثانه از طریق کاتتر، این آزمایش از یک رادیواکتیو استفاده می‌کند. اسکنر ردیاب را تشخیص می‌دهد و نشان می‌دهد که آیا دستگاه ادراری به‌درستی کار می‌کند یا خیر.
خطرات شامل ناراحتی به علت کاتتر و ناراحتی در هنگام ادرار کردن است. ادرار ممکن است یک یا دو روز پس از تست کمی صورتی باشد.
عوارض ریفلاکس ادرار
زخم کلیه
ریفلاکس ادراری درمان نشده می‌تواند منجر به زخم شدن کلیه‌ها که به‌عنوان رفلاکس نفروپاتی شناخته می‌شود و باعث آسیب دائمی به بافت کلیه است. یک نسخه پشتیبان از ادرار کلیه‌ها را به بالاتر از فشار طبیعی باز می‌کند.
عفونت کلیه‌ها می‌تواند در طول زمان تبدیل به زخم کلیه شود. زخم کلیه حاد منجر به فشارخون بالا و نارسایی کلیه می‌شود.
فشارخون بالا
ازآنجاکه کلیه‌ها ضایعات را از جریان خون حذف می‌کنند، آسیب به کلیه‌های شما باعث باقی ماندن ضایعات و نهایتاً افزایش فشارخون می‌شود.
نارسایی کلیه
زخم کلیه باعث از دست رفتن عملکرد در قسمت فیلتر کلیه می‌شود که نهایتاً نارسایی کلیه را به همراه دارد که ممکن است به سرعت یا در طول زمان رخ دهد.
درمان بازگشت ادرار
از پتو یا حوله گرم استفاده کنید
حوله یا پتو را برای چند دقیقه گرم کنید. اطمینان حاصل کنید که حوله یا پتو فقط گرم شوند و بیش از حد داغ نباشند و سپس آن را روی شکم خود قرار دهید. گرما می‌تواند به کاهش احساس فشار مثانه و درد کمک کند.
نوشیدن مایعات (آب)
آشامیدن آب ادرار را رقیق می‌کند و می‌تواند باکتری‌ها را از بین ببرد.
از نوشیدنی‌های حاوی مرکبات و کافئین تا زمانی که عفونت شما پاک شود اجتناب کنید زیرا آنها می‌توانند مثانه را تحریک کنند و تمایل به تکرر ادرار یا نیاز فوری به ادرار کردن را افزایش می‌دهند.
دارو
آنتی‌بیوتیک‌هایی مانند آموکسی سیلین یا تریموتروپیم سولفامتوکسازول اغلب برای عفونت مجاری ادرار ناشی از ریفلاکس ادراری تجویز می‌شوند.
آنتی‌بیوتیک‌ها از عفونت جلوگیری یا آن را درمان می‌کنند و به کاهش احتمال ابتلا به زخم کلیه،که می‌تواند منجر به آسیب کلیه شود، کمک می‌کنند. شما ممکن است نیاز به درمان مداوم با آنتی‌بیوتیک داشته باشید یا ممکن است پزشک به شما این امکان را بدهد که در صورت ظهور نشانه‌های عفونت مجاری ادراری جدید از آنتی‌بیوتیک‌ها مصرف کنید. برای بررسی باکتری‌ها در ادرار، ممکن است تست‌های مکرر مورد نیاز باشد.
جراحی
اکثر افراد مبتلا به ریفلاکس ادرار به جراحی نیاز ندارند. افرادی که ممکن است نیاز به جراحی داشته باشند شامل کسانی هستند که:
- اگرچه آنتی‌بیوتیک مصرف می‌کنند اما عفونت دستگاه ادراری آنها همچنان ادامه دارد.
- سایر اختلالات پیچیده دستگاه ادراری را دارا هستند.
جراحی اصلاح ریفلاکس ادراری قراردهی مجدد حالب ها به مثانه برای ایجاد یک تونل جدید یا تزریق مواد خاص در اطراف انتهای حالب می‌باشد. هر دو این عملیات‌ها، یک سوپاپ بازگشتی عملکردی را بازسازی می‌کنند و از رفلکس جلوگیری می‌کنند. اگر شما نیاز به عمل جراحی دارید، پزشک درباره‌ی گزینه‌های مناسب با شما صحبت خواهد کرد.