تنگی مجرای ادرار به هر گونه تنگی مجرای ادرار و به هر دلیلی گفته میشود، چه این تنگی موجب اختلال در جریان ادرار از مثانه شده باشد یا نه. تنگی مجرای ادرار، در مقایسه با دختران و زنان، به میزان بسیار بیشتری در بین پسران و مردان شایع است. در واقع این بیماری در بین زنان نادر است. تنگی و گرفتگی مجرای ادرار میتواند علل مختلفی داشته باشد و از سوی دیگر میتواند در هر بیمار شرایط متفاوتی ایجاد کند و برای مثال در یک بیمار هیچ علائمی ایجاد نکند و در بیمار دیگر موجب درد و ناراحتی ناشی از انسداد مجرای ادراری و احتباس ادرار شود. درمان این مشکل و ایجاد مسیری مناسب برای خروج ادرار میتواند کار چالش برانگیزی برای پزشکان باشد و نیازمند درک صحیحی از آناتومی مجرای ادرار و سیستم کلیوی و مجاری است. هر یک از بیمارانی که به علت احتباس ادرار و تنگی مجرای ادراری به اورژانس بیمارستان مراجعه میکنند لازم است که با متخصص اورولوژی مشورت کنند.
علل
هر گونه التهاب در مجرای ادراری میتواند موجب زخم شدن و آسیب دیدن بافت آن شود که این موضوع نیز در نهایت موجب تشکیل بافت فیبروزی در مجرا و تنگی یا گرفتگی آن میشود. همچنین ممکن است مجرای ادراری بدون تشکیل بافت فیبروزی در آن دچار گرفتگی مکانیکی شود، برای مثال بر اثر بزرگ بودن پروستات. شایع ترین علل التهاب و آسیب دیدن مجرای ادراری:
- آسیبهای ناشی از حادثه و ضربه خوردن که به مثانه و مجرای ادرار صدمه میزنند.
- آسیبهای لگنی (شکستگی استخوان لگن) و ضربه به لگن.
- انجام عملهای قبلی که در ان مجرای ادراری درگیر بوده است (گذراندن کاتتر از مجرای ادرار، جراحی، کیستوسکوپی)
- جراحی پروستات
- بزرگ بودن پروستات
- سرطان مجرای ادراری
- عفونت ادرار
- عفونت یا التهاب پروستات
- انجام جراحی هیپوسپادیاس در گذشته
- نقص مادرزادی مجرای ادراری که در موارد مادری موجب گرفتگی مجرای ادرار در نوزادان میشود.
- انجام براکی تراپی (رادیوتراپی داخلی) با قرار دادن دانههای رادیو اکتیو در پروستات
- التهاب نوک آلت تناسلی بر اثر تاثیر تحریک شدن آلت با پوشک
- ابتلا به بیماریهای التهابی مانند لیکن اسکلروز و سندرم رایتر
علائم تنگی مجرای ادرار
شدت علائم ایجاد شده بر اثر تنگی مجرا در هر یک از بیماران متفاوت است به طوری که ممکن است برخی از بیماران هیچ علائمی نداشته باشند، برخی دیگر درد و ناراحتی خفیفی داشته باشند و برخی دچار احتباس ادرار شوند که موقعیتی اورژانسی است. برخی از عوارض و علائم ناشی از تنگی مجرای ادرار عبارتند از:
- مشکل در هنگام شروع کردن ادرار
- درد در هنگام ادرار کردن
- عفونت مجرای ادراری
- احتباس ادرار
- خالی نشدن کامل مثانه
- کاهش میزان جریان ادرار
- چکه کردن ادرار
- پخش شدن جریان ادرار یا وجود دو جریان در هنگام ادرار کردن
- وجود خون در ادرار ( خونی یا تیره رنگ بودن ادرار)
- وجود خون در منی
- بی اختیاری ادرار
- درد لگنی
- ترشح مایعات از مجرای ادراری
- کاهش فشار خروج منی
- وجود سنگ در ادرار
- وارد شدن فشار به بیمار برای ادرار کردن
- تکرر ادرار
تشخیص
تشخیص تنگی مجرای ادرار با توجه به موارد زیر صورت میگیرد:
- شرح حال بیمار، سوابق پزشکی و نتایج معاینه فیزیکی
- ارزیابی ادرار، کشت ادرار و کشت ادرار به منظور تشخیص بیماریهای مقاربتی (کلامیدیا و سوزاک)
- ارزیابی پروستات و بررسی احتمال ابتلا به سرطان پروستات
- نتایج عکسبرداری از مثانه و مجرای ادرار و نتایج اندوسکوپی
- تست اوروتروگرام عقب رونده
- کیستوگرافی، پر کردن و خالی کردن مثانه
- کیستواوروتروگرام جلورونده
- اسکن ام آر آی و سی تی اسکن
درمان تنگی مجرای ادرار
سوندگذاری
معمولا اولین درمان انسداد مجرای ادراری، قرار دادن یک لوله باریک در مجرا برای خروج ادرار است. همچنین ممکن است پزشک برای درمان عفونت، داروی آنتی بیوتیک برای شما تجویز کند. اگر میزان گرفتگی مجرای ادرار خفیف باشد، ممکن است قرار دادن سوند توسط خود بیمار نیز برای او تجویز شود.
گشاد گردن مجرا (دیلاتاسیون)
در این روش، پزشک سیمی باریک را وارد مجرای ادرای و مثانه میکند و سپس به تدریج، لولههای اتساع دهندهی بزرگتر و بزرگتری را از روی این سیم عبور میدهد تا مجرا را به آرامی گشاد کند. این روش درمانی سرپایی راه حلی برای گرفتگیهای مکرر مجرای ادراری است.
اروتروپلاستی
در این روش، مجرای ادراری یا گشاد میشود و یا ناحیه از مجرا که دچار گرفتگی شده است، برداشته میشود. در این عمل ممکن است بافتهای اطراف مجرا نیز ترمیم شوند. در حین انجام این ترمیم ممکن است از بافت سایر قسمتهای بدن مانند بافت دهان یا پوست برای پیوند استفاده شود. احتمال بازگشت مجدد تنگی مجرا پس از انجام این عمل، بسیار کم است.
برش مجرا با آندوسکوپی
در این روش، پزشک یک وسیله نوری باریک به نام سیتوسکوپ را وارد مجرای ادراری میکند و سپس سایر وسایل جراحی را از طریق سیتوسکوپ وارد مجرا میکند تا بافتی که موجب انسداد مجرا شده است بریده شود و یا با لیزر سوزانده شود. در این روش جراحی، میزان زخم ایجاد شده در بافت مجرا کمتر است و در نتیجه احتمال عفونت کمتر و دوره بهبودی پس از جراحی نیز کوتاه تر است. احتمال بازگشت تنگی مجرا پس از جراحی وجود دارد.
قرار دادن استنت یا سوندگذاری دائمی
اگر میزان گرفتگی مجرای ادراری شما شدید باشد و نخواهید عمل جراحی انجام دهید، ممکن است لازم باشد که عمل استنت گذاری دائمی را برای باز نگه داشتن مجرا یا عمل سوندگذاری دائمی را برای خروج ادرار انجام دهید. البته این دو عمل، چندین نقطهی ضعف دارد، از جمله خطر تحریک شدن مثانه، ناراحتی خود بیمار و خطر بروز عفونت مجرای ادراری. به همین دلیل این دو عمل به ندرت انجام میشوند. به طور کلی هر زمان که امکان انجام عمل اوروتروپلاستی مجرای ادرار وجود داشته باشد، پزشکان انجام این عمل را بر جراحی ترجیح میدهند. رویکردی که پزشکان در تدوین برنامه درمانی دارند بر ین اساس است که انجام اوروتروپلاستی در اوایل برنامه درمانی مانع از نیتز بیمار به انجام اوروتومی آندوسکوپی مکرر میشود.
بهبودی
دوره بهبودی پس از جراحی مجرای ادرار برای هر بیمار متفاوت است و به تکنیک جراحی، طول سوندگذاری و وضعیت کلی سلامت بیمار بستگی دارد. در اغلب جراحیها، پس از اتمام جراحی یک سوند در آلت تناسلی قرار داده میشود. این که سوند تا چه مدت در آلت باقی بماند به نوع جراحی انجام شده و ترجیح جراح بستگی دارد. معمولا این سوند حداقل برای یک هفته در آلت میماند. در برخی از موارد از سوند فوق عانه ای نیز برای خروج ادرار استفاده میشود. این سوند از زیر شکم به داخل مثانه میرود. در عملهای کم تهاجمی و ساده تر، دورهی بهبودی کوتاهتر است. میزان درد و ناراحت بیمار نیز با توجه به نوع عمل انجام شده متفاوت است. میزان درد بیمار بعد از عمل اوروتومی داخلی و عمل گشاد کردن مجرا کمتر از جراحی است. بعد از انجام عملهای جراحی، دورهی بهبودی نیز طولانی تر است. عملهایی مانند گشاد کردن مجرا به صورت سرپایی انجام میشوند در حالی که جراحیهای دیگر نیاز به بستری شدن بیمار دارند.
پیشگیری
از آنجایی که علت تنگی مجرای ادراری در اغلب موارد، آسیب، ضربه دیدن، انجام درمانهای خاص و وسیله قرار دادن در مجرا یا ابتلا به سایر بیماریهای زمینهای غیر قابل پیشگیری است، بنابراین تنگی مجرا نیز تا حدود زیادی قابل پیشگیری نیست. بیماریهای مقاربتی مانند سوزاک و کلامیدیا از جمله علل کمتر شایع برای ابتلا به تنگی مجرای ادراری هستند که میتوان با داشتن رابطه جنسی ایمن از بروز آنها پیشگیری کرد. استفاده صحیح و به جا از سوندها و قرار دادن وسایل درمانی در مجرای ادرار توسط تیم پزشکی نیز خطر بروز تنگی مجرا را کاهش میدهد.