هيدرونفروز نوعي بیماری است که معمولاً هنگامی رخ می‌دهد که کلیه به علت ناتوانی در تخلیه ادرار از کلیه به مثانه دچار تورم می‌گردد. این تورم اغلب تنها یک کلیه را تحت تأثیر قرار می‌دهد، اما می‌تواند بر دو كليه نيز تأثیر داشته باشد. هیدرونفروز یک بیماری اولیه محسوب نمی‌شود، بلكه يك بيماری ثانويه می‌باشد که ناشی از ديگر بیماری‌های زمینه‌ای است. این عارضه يك بيماری ساختاری است كه درنتیجه انسداد یا گرفتگی مجاری ادراری ايجاد می‌گردد.
علل هیدرونفروز کلیه
هیدرونفروز خود یک بیماری محسوب نمی‌گردد، بلكه می‌تواند ناشی از بیماری‌های داخلی و خارجی باشد که بر کلیه و سیستم جمع‌آوری ادرار تأثیر می‌گذارد. يكی از شایع‌ترین علل هيدرونفروز هیدرونفروزکلیه، اوروپاتی انسدادی حاد یک‌طرفه است. این عارضه یک انسداد ناگهانی در یکی از مجاری ادرار، لوله‌هایی که کلیه‌ها را به مثانه متصل می‌کنند، می‌باشد. شایع‌ترین علت این انسداد، سنگ کليه است، اما اسكار و لخته شدن خون نیز می‌تواند باعث بروز اروپاتی انسدادی حاد یک‌طرفه گردد. احتباس مجاری ادرار موجب بازگشت ادرار به كليه و درنتیجه ايجاد ورم کلیه می‌گردد. اين برگشت ادرار به ریفلاکس ادرار معروف است. سایر علل انسداد عبارت‌اند از:
- تنگی محل اتصال مجاری ادراری به لگنچه كليه، محلی كه مجرای ادرار با لگنچه كليه تلاقی می‌كند
- بزرگی غده پروستات در مردان، که می‌تواند ناشی از پروستاتيت باشد.
- بارداری، که به دلیل رشد جنین باعث فشرده‌سازی می‌گردد.
- تومورهای داخل یا اطراف مجاری ادرار
- تنگی مجرای ادرار ناشی از جراحت يا نقص مادرزادی
علائم
مدت‌زمان انسداد، علائم هیدرونفروز کلیه شما را تحت تأثیر قرار می‌دهد. علائم خفیف هیدرونفروز کلیه شامل تكرر ادرار و افزایش نياز به ادرار كردن است. سایر علائم ورم کلیه بالقوه شدید ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- درد در شکم یا پهلو
- حالت تهوع
- استفراغ
- درد هنگام ادرار کردن
- ادرار ناقص
- تب
وقفه در جریان ادرار احتمال ابتلا به عفونت مجاری ادراری را افزايش می‌دهد. به همين دليل است كه عفونت مجاری ادرار یکی از شایع‌ترین عوارض هیدرونفروز کلیه به شمار می‌رود. برخی از علائم عفونت مجاری ادرار عبارت‌اند از:
- ادرار ابری
- درد موقع ادرار
- سوزش ادرار
- جریان ادرار ضعیف
- درد پشت
- درد مثانه
- تب
- لرز
عفونت‌های مجاری ادرار درمان نشده ممكن است به بیماری‌های جدی‌تری چون پیلونفریت یا عفونت کلیه، و یا سپسیس که عفونت در جریان خون یا مسمومیت خون است، منجر شود.
عامل خطر
گروه‌های جمعیتی متعددی در معرض خطر بالای ابتلا به هیدرونفروز کلیه قرار دارند. این گروه‌ها عبارت‌اند از زنان باردار (به علت بزرگ شدن رحم و احتمال فشرده‌سازی مجاری ادرار)، مردان بالای 50 سال (به علت بزرگ شدن پروستات یا سرطان پروستات) و افرادی که مستعد ابتلا به سنگ کلیه عودکننده هستند.
تشخیص ورم کلیه
تشخيص به موقع ورم کلیه از اهميت بسياری برخوردار است. عدم درمان هیدرونفروز کلیه در درازمدت می‌تواند موجب نارسايی دائم کلیه‌های شما گردد. احتمالاً پزشک با يك ارزیابی کلی از وضعیت سلامتی شما كار خود را آغاز می‌کند و سپس بر روی علائم ادراری شما متمركز می‌شود. پزشک شما ممکن است با ماساژ آرام شكم و پهلوها بتواند بزرگ شدن كليه را تشخيص دهد. پزشک ممکن است از يك کاتتر برای تخلیه مقداری ادرار از مثانه شما استفاده كند. اگر پزشك قادر به تخليه مقدار قابل‌توجهی از ادرار به اين شيوه نباشد، بدين معناست كه مثانه يا مجاری ادرار شما دچار انسداد می‌باشد. پزشک همچنین ممكن است انجام یک سونوگرافی کلیه یا سی‌تی‌اسکن را برای بررسی ميزان تورم و تعیین محل انسداد برای شما تجويز كند. هر دو روش امكان مشاهده تصويری از داخل بدن شمارا برای پزشك فراهم می‌آورد، اما سونوگرافی كليه عموماً به‌عنوان استاندارد طلايی برای تشخیص هیدرونفروز در نظر گرفته می‌شود. سونوگرافی امكان بررسی دقیق‌تر كليه را برای پزشك فراهم می‌آورد. ورم مثانه ممكن است با معاينه شكم تشخیص داده شود. معمولاً در مردان، یک معاینه مقعدی برای ارزيابی سايز پروستات انجام می‌شود. در زنان آزمايش لگن برای ارزیابی رحم و تخمدان‌ها انجام می‌گیرد.
درمان
هدف از درمان ورم کلیه، بازيابی جریان آزاد ادرار از کلیه و کاهش ورم کلیه و فشار است که موجب اختلال و کاهش عملکرد کلیه می‌گردد. مراقبت اولیه برای بیمار باهدف کاهش درد و پيشگيری از عفونت‌های مجاری ادراری انجام می‌شود. در غیر این صورت، ممکن نياز به جراحی باشد. زمان انجام جراحی به علت اصلی هیدرونفروز و هیدروترتر و بیماری‌های احتمالی موجود بستگی دارد.
ليتوپريسی با امواج شوك
در بیماران مبتلابه سنگ کلیه، درصورتی‌که جريان ادرار در آن‌ها به‌طور كامل توسط سنگ مسدود نشده باشد، 2-1 هفته زمان داده می‌شود تا سنگ تنها با کنترل درد حمایتی دفع گردد. اما، چنانچه بيمار به عفونت مبتلا گردد يا تنها يك كليه داشته باشد، مداخله جراحی به‌طور اورژانسی ممكن است برای خارج كردن سنگ نياز باشد. ليتوتريپسی با امواج شوك ( يا ليتوتريپسی با امواج شوك اكستراكورپوريل) شایع‌ترین درمان برای سنگ کلیه است. امواج شوك از خارج از بدن سنگ كلیه را هدف قرار داده و موجب می‌شوند كه سنگ به قطعه‌های كوچكی كه قابليت دفع از طريق ادرار را دارا هستند، شكسته شوند.
کاتتریزاسیون مثانه
برای بیماران مبتلابه احتباس ادراری و مثانه بزرگ ناشی از بيماری هیدرونفروز، کاتتریزاسیون مثانه ممکن است به‌عنوان درمان اوليه انجام شود. برای بیماران مبتلابه تنگی يا سنگ در مجاری ادرار كه دفع آن‌ها دشوار می‌باشد، متخصص نورولوژی ممکن است یک استنت را داخل مثانه قرار دهد که از انسداد عبور كرده و امكان جاری شدن ادرار از كليه را فراهم می‌آورد. با استفاده از اسكوپ فیبر نوری که از طريق مجرای ادراری به داخل مثانه وارد می‌شود، اورولوژیست می‌تواند مدخل مجاری ادرار را مشاهده كرده و با عبور از انسداد استنت را از طريق مجاری ادرار به لگنچه كليه وارد كند.
استروئید درمانی
برخی از بیماری‌ها، به عنوان مثال فیبروز رتروپریتونال یا تومور، ممکن است نیاز به استروئید درمانی داشته باشند. استروئيد درمانی یک جراحی يا لاپاراسکوپی برای تسکین هیدرونفروز یا هیدروتریر است و درعین‌حال درمان با آلکالینیزاسیون خوراكی ممکن است برای دفع سنگ‌های کلیه اسید اوریک مورداستفاده قرار گیرد.
پیشگیری
ازآنجایی‌که هیدرونفروز وضعیتی است که به علت يك بيماری زمینه‌ای رخ می‌دهد، پیشگیری از اين بيماری به ممانعت از ايجاد علت اصلی بستگی دارد. برای مثال، افراد مبتلابه سنگ كليه که موجب انسداد ادرار و هیدرونفروز می‌شود، ممکن است با نگه داشتن مداوم بدن در وضعيت هيدراته، احتمال عود مجدد سنگ را كاهش دهند.
