نارسایی کلیه در کودکان زمانی رخ می‌دهد که عملکرد مطلوب کلیه‌ها برای زنده و سالم نگه داشتن آنها به خوبی عمل نمی‌کند. آسیب حاد کلیوی کودکان (که به نارسایی کلیوی حاد نیز شناخته شده است) یک اصطلاح پرکاربرد تلقی می‌شود و بیانگر وضعیت بیمارانی است که عملکرد کلیه‌هایشان به طور ناگهانی متوقف می‌شود و مثل قبل نرمال عمل نمی‌کنند. مشخصه این نوع عارضه را می‌توان به صورت افت ناگهانی توانایی کلیه‌ها در دفع زائدات بدن، متمرکز کردن ادرار، حفظ الکترولیت‌ها، و حفظ تعادل مایعات بدن مشاهده کرد. وقتی کلیه‌ها به شدت آسیب ببینند یا دچار نارسایی شوند، چندین نوع روش درمانی مستمر به منظور پاکسازی خون، پیشگیری از آب زدایی بدن یا ورم، تجمع مایعات، خارج کردن مواد زائد از دستگاه گوارش و نهایتا پیوند کلیه به کار گرفته می‌شود.
دلایل
ممکن است نارسایی در کودکان به چند دلیل مختلف بروز کند، در درجه اول به علت کاهش چشمگیر حجم خون، از دست رفتن آب بدن ( که بر میزان الکترولیت بدن تاثیرگذار است)، برخی واکنش‌ها ناشی از مصرف داروهای خاص یا مواد سمی، یا به دلیل انسداد مجرای‌های ورودی و خروجی کلیه‌ها.
عوامل خطرساز
عوامل خطرساز نارسایی کلیه در کودکان عبارتند از:
- داشتن سابقه بیماری‌هایی چون دیابت، کم خونی، فشار خون بالا، بیماری قلبی یا نارسایی قلبی: تمامی این بیماری‌ها بر گردش خون در کلیه‌ها تاثیر می‌گذارند و عامل التهاب آنها به حساب می‌آیند.
- دچار شدن به دیگر آسیب‌ها یا بیماری‌های کلیوی مانند بیماری کلیوی مزمن، سنگ کلیه (که بسیار شایع است) یا پلشتی، عفونتی که سرعت جریان خون در کلیه‌ها را کند می‌کند. بیماری مزمن کلیوی اصطلاحی عمومی است و اشاره به اختلال‌های ناهمسان و تاثیرگذار بر ساختار و عملکرد کلیه دارد و مادامی که درمان نشوند ممکن است به نارسایی منجر شوند.
- مصرف رژیم غذایی ناسالم یا ابتلا به چاقی و اضافه وزن: رژیم غذایی ناکارآمد ممکن است به عدم تعادل الکترولیت، کمبود مواد مغذی بدن، میزان التهاب بیشتر و تغییرات در فشار خون و دیگر اثرات نامطلوب منجر شود.
• وارد شدن ضربه یا آسیب به کلیه‌ها که خود باعث از دست رفتن ناگهانی خون بدن می‌شود. - ضعیف شدن عملکرد سیستم ایمنی بدن بدلیل سایر بیماری‌ها مثلا ویروسی که موجب برخی تغییرات در سطح الکترولیت بدن می‌شود. قرار گرفتن در معرض فشار عاطفی زیاد، عفونت‌های پیاپی یا خستگی هم می‌توانند عملکرد سیستم ایمنی را تضعیف کنند.
- موارد دیگری همچون بستری شدن در بیمارستان یا بخش مراقبت ویژه، برای مثال جراحی یا انجام پیوند مغز استخوان می‌توانند از دلایل نارسایی کلیه در کودکان به حساب آیند.
- بعضی مواقع مصرف برخی داروها ممکن است به مشکلات کلیوی منجر شوند مانند آنتی بیوتیک‌ها، داروهای مسکن، قرص‌های ضد فشار خون یا مهار کننده آنزیم مبدل آنژیوتانسین.
علائم نارسایی کلیه در کودکان
ممکن است برخی کودکان کلیه‌های ناسالم داشته باشند و هیچ نوع علائمی آشکاری از بیماری در آنها دیده نشود. نارسایی کلیه به طور ناگهانی بوجود می‌آید و سپس باعث شرایط اورژانسی می‌شوند. به طور معمول علائم نارسایی کلیه در کودکان عبارتند از:
- درد کلیه که به صورت تیر کشیدن یا ایجاد حساسیت زیر قفسه سینه یا ناحیه شکم و کمر احساس می‌شود (بعضی مواقع به درد پهلو معروف است).
- کم شدن حجم ادرار از حد معمول یا بعضی اوقات بیمار اصلا ادرار نمی‌کند. احتمال دارد وضعیت هشدار دهنده بیماری کلیوی یعنی تکرار ادرار و در بعضی مواقع همراه با خون و سایر تغییرات در رنگ ادرار مشاهده شود.
- تجمع مایعات (به اصطلاح آب آوردن) و ورم در اثر عدم تعادل سطح الکترولیت بدن بویژه در قسمت پایین اندامی همچون پاها و قوزک پا: احتمال دارد صورت و چشم‌ها هم حالت پف کرده یا متورم داشته باشند.
- سوء هاضمه، حالت تهوع، کاهش اشتها و بعضی مواقع استفراغ
- فشارخون بالا
- تغییرات شناختی و خلقی عمدتا بدلیل تغییر سطح الکترولیت و آب‌زدایی بدن. سرگیجه، مشکلات خواب، اضطراب، خستگی، اختلال تمرکز، ضعف و اختلال کدری مغز به دنبال این تغییرات بروز می‌کنند.
تشخیص
پزشک معالج ممکن است علاوه بر معاینه فیزیکی و بررسی کامل سوابق پزشکی، آزمایشات تشخیصی بعدی را درخواست کند:
- آزمایش خون: در آزمایشات خون تعداد گلبول‌های خون، سطح الکترولیت، و عملکرد کلیه مشخص خواهد شد.
- آزمایشات ادرار
- عکسبرداری اشعه ایکس از قفسه سینه. در این آزمایش تشخیصی از پرتوهای انرژی الکترومغناطیسی نامرئی برای تولید تصاویری از بافت‌های داخلی بدن، استخوان‌ها و اندام‌ها بر روی فیلم بهره گرفته می شود.
- سونوگرافی کلیه: این یک آزمایش غیرتهاجمی به حساب می‌آید و از یک مبدل تولیدکننده امواج صوتی بر روی کلیه استفاده می‌شود و تصویری از اندام داخلی بدن را روی صفحه نمایش به تصویر می‌کشد. از این آزمایش برای تعیین اندازه و شکل کلیه، تشخیص توده، سنگ کلیه، کیست، یا سایر انسدادهای مجاری ادرای یا ناهنجاری‌ها استفاده می‌شود.
- نمونه برداری کلیه: این روش مستلزم برداشتن قسمتی از بافت بدن (با استفاده از سوزن یا حین جراحی) جهت بررسی آن زیر دستگاه میکروسکوپ می‌باشد.
درمان نارسایی کلیه در کودکان
براساس شرایط سلامتی کودک، پزشک معالج درباره بهترین روش درمانی با والدین صحبت خواهد کرد.
دیالیز
بعضی مواقع کودکان مبتلا به نارسایی حاد و ناگهانی کلیوی به دیالیز کلیه احتیاج دارند تا مجددا کلیه شروع به کار کند. دو نوع دیالیز وجود دارد:
- همودیالیز: از یک کلیه مصنوعی برای خارج کردن مواد شیمیایی اضافی و زائد و مایعات از خون استفاده می‌شود. به منظور خون‌رسانی به کلیه مصنوعی پزشک باید به عروق خونی دسترسی داشته باشد. این کار با یک جراحی جزئی بر روی دست یا پا انجام می‌گیرد.
- دیالیز صفاقی: در این نوع دیالیز خون داخل بدن تصفیه می‌شود. روش جراحی بدین صورت انجام می‌گیرد که پزشک برای دسترسی بهتر یک لوله پلاستیکی به نام کاتتر را داخل شکم قرار می‌دهد. طی درمان ناحیه شکمی بیمار (به نام حفره صفاقی) بوسیله کاتتر به آهستگی با مایع دیالیسات پر می‌شود. این خون در رگ‌ها و شریان‌هایی که در کنار حفره صفاقی قرار دارند، باقی می‌ماند. مایعات اضافی و مواد زائد از خون خارج می‌شوند و به داخل کیسه دیالیز می‌ریزند. عمدتا دو نوع دیالیز صفاقی وجود دارد.
پیوند کلیه
کودکان مبتلا به نارسایی مزمن کلیه به پیوند کلیه نیاز دارند. پیوند کلیه به معنای تعویض کلیه شخص بیمار با کلیه سالم یک فرد اهداکننده می‌باشد. پیوند کلیه یک درمان قطعی به حساب نمی‌آید، هرچند بسیاری از بیماران که کلیه پیوند می‌زنند قادرند زندگی طولانی‌تری با کلیه جدید داشته باشند. کسانی که پیوند کلیه انجام می‌دهند باید دارو مصرف کنند و باقی زندگی خود را تحت مراقبت پزشکی که در زمینه بیماری کلیوی (نفرولوژیست) تخصص دارد، ادامه دهند. سایر روش‌های درمانی عبارتند از:
- بازگرداندن سطح الکترولیت‌های به حالت نرمال و جبران آب از دست رفته بدن.: درصورتی که مشکل به تجمع مایعات و ورم مربوط شود، به منظور جبران آب از دست رفته مایعات به درون سیاهرگ تزریق می‌شود یا از داروهای پیشاب‌آوراستفاده می‌شود.
- اگر علت علائم به انسداد دستگاه ادراری مربوط شود طوری که جلو ادرار کردن بیمار گرفته شود، آن وقت پزشک اقدام به رفع انسداد می‌کند.
- هر نوع عفونتی که با علائمی همچون عفونت خونی یا عفونت تاثیرگذار بر سایر ارگان‌های گوارشی در ارتباط است، باید درمان شود.
- تجویز برخی داروها جهت کنترل سطح پتاسیم، کلسیم، گلوکز یا سدیم بدن: برخی داروها شامل کایکسالات و کیونکس می‌توانند از تجمع بالای پتاسیم در خون جلوگیری کنند.
پیشگیری
با رعایت نکات زیر می‌توان از نارسایی کلیه کودکان پیشگیری کرد:
- درمان کلیه با رژیم غذایی: بیماری کلیوی موجب تغییر متابولیسم پروتئین، آب، نمک، پتاسیم و میزان فسفر بدن می‌شود، و نارسایی کلیه تمامی این تغییرات را پیچیده‌تر می‌کند. برای مدیریت کردن بیماری کلیوی یا کمک به کسب بهترین نتایج احتمالی از نارسایی کلیه، قطعا در پیش گرفتن یک رژیم غذایی سالم بسیار حائز اهمیت است.
- مصرف داروهای مکمل: افرادی که به دنبال پیشگیری از آسیب بیشتر به کلیه هستند، شاید مصرف برخی داروهای مکمل طبیعی در سالم نگه داشتن کلیه‌ها و سایر ارگان‌های گوارشی (همچون کبد) ثمربخش باشد. در صورتی که نارسایی، بیماری یا آسیب کلیه در شما تشخیص داده شد به خاطر داشته باشید از نظرات کارشناسانه یک متخصص غافل نشوید.
- منیزیم: به جلوگیری از تشکیل سنگ کلیه کمک می‌کند.
- ویتامین ب 6: احتمالا ویتامین ب 6 در کاهش سطح کلسیم اکسالات تاثیر گذار باشد.
- ویتامین ای: برای کاهش سطح کلسیم اکسالات مفید است.
- عصاره زغال اخته: به کاهش سطح کلسیم ادرار کمک می‌کند.
