واریکوسل به معنای بزرگ شدن رگ‌هایی است که در کیسه‌ی بیضه قرار دارند. کیسه‌ی بیضه، پوست شلی است که بیضه‌ها درون آن قرار دارند. واریکوسل در واقع مشابه با مشکل رگ‌های واریسی در پاها است. واریکوسل یکی از علل شایع تولید اسپرم کم و کاهش کیفیت اسپرم‌ها در مردان است که می‌تواند موجب ناباروری شود. البته واریکوسل در تمامی موارد نیز بر تولید اسپرم‌ها اثر منفی نمی‌گذارد. واریکوسل همچنین می‌تواند مانع از رشد و شکل‌گیری کامل بیضه‌ها شود و یا موجب کوچک شدن آن‌ها شود. در اغلب موارد، واریکوسل به مرور زمان ایجاد می‌شود. خوشبختانه،در اغلب موارد می‌توان واریکوسل را به راحتی تشخیص داد و در بسیاری از این موارد نیز نیازی به اقدامات درمانی نیست. در صورتی که واریکوسل موجب بروز علائم شود، می‌توان با انجام عمل جراحی آن را برطرف کرد.
علت واریکوسل
شریان‌های اسپرمی، خون را به بیضه‌ها منتقل کرده و از آن بیرون می‌برند. علت واریکوسل به طور قطع مشخص نیست. اما برخی از متخصصین معتقدند که واریکوسل زمانی ایجاد می‌شود که دریچه‌های داخلی رگ‌ها از جریان داشتن صحیح خون جلوگیری می‌کنند و عدم جریان داشتن مناسب خون در رگ‌ها و بازگشت خون، موجب اتساع و بزرگ شدن رگ می‌شود. این موضوع در آینده می‌تواند موجب آسیب رسیدن به بیضه‌ها و تأثیرگذاری منفی بر باروری شود. واریکوسل اغلب در دوران بلوغ شکل می‌گیرند و معمولاً نیز در بیضه‌ی سمت چپ قرار دارند. البته وجود واریکوسل در یک بیضه می‌تواند بر روی تولید اسپرم در هر دو بیضه اثر بگذارد.
علائم واریکوسل
واریکوسل معمولاً هیچ علائمی ایجاد نمی‌کند. در موارد نادری ممکن است موجب بروز درد شود و این درد احتمالاً :
- می‌تواند درد خفیف یا مبهمی باشد یا دردی تیز و تیرکشیده باشد.
- در هنگام ایستادن و انجام فعالیت فیزیکی شدیدتر شود (خصوصاً در فعالیت‌های طولانی‌مدت).
- طی چند روز ممکن است شدیدتر شود و مجدداً فروکش کند.
- هنگامی که به پشت دراز می‌کشید، تسکین پیدا کند.
با گذشت زمان واریکوسل‌ها بزرگ‌تر شده و بیشتر نمایان می‌شوند. در مردان جوان، وجود واریکوسل می‌تواند در تولید اسپرم اختلال ایجاد کند که این موضوع با درمان واریکوسل برطرف شده یا بهبود پیدا می‌کند.
چه زمان باید به پزشک مراجعه کرد
از آنجایی که واریکوسل هیچ علائمی ایجاد نمی‌کند، معمولاً نیازی نیز به درمان واریکوسل ندارد. واریکوسل‌ها ممکن است طی معاینات باروری یا معاینات روتین پزشکی تشخیص داده شوند. اما در صورتی که در بیضه‌های خود احساس درد یا تورم دارید و یا توده‌ای در داخل بیضه احساس می‌کنید، فکر می‌کنید اندازه بیضه‌های شما تغییر کرده یا مشکل باروری دارید، لازم است به پزشک مراجعه کنید. البته چندین بیماری مختلف هستند که موجب تشکیل توده در بیضه می‌شوند و برخی از آن‌ها به درمان فوری نیاز دارند.
عوامل خطر
به نظر می‌رسد که عامل خطر زیاد چشمگیری برای ابتلا به واریکوسل بیضه وجود ندارد. اما برخی از تحقیقات نشان داده‌اند که داشتن اضافه‌وزن خطر بروز واریکوسل را کاهش می‌دهد و از سوی دیگر داشتن قدبلند، احتمال بروز آن را افزایش می‌دهد.
تست و تشخیص
پزشک بیمار را معاینه فیزیکی می‌کند و احتمال آن وجود دارد که طی معاینه‌ی فیزیکی یک توده‌ی بدون درد در بالای بیضه شناسایی شود که هنگام لمس کردن حسی شبیه به کیسه‌ای از کرم‌ها دارد. اگر این توده به اندازه کافی بزرگ باشد، پزشک می‌تواند با دست خود آن را حس کند. اگر واریکوسل شما کوچک‌تر باشد و با دست، لمس نشود، ممکن است پزشک از شما بخواهد که بایستید، نفس عمیقی بکشید و تا جایی که تحمل دارید نفس خود را حبس کنید. در این حالت پزشک می‌تواند رگ‌های بزرگ‌شده‌ی غیرعادی را تشخیص دهد. در صورتی که طی معاینات فیزیکی، پزشک نتواند به نتیجه‌ی روشنی برسد احتمالاً انجام اولتراسوند (سونوگرافی) از بیضه‌ها تجویز می‌شود. در این تست از امواج صوتی با انرژی بالا برای ایجاد تصاویر دقیقی از ساختارهای داخلی بدن استفاده می‌شود. اولتراسوند (سونوگرافی) بدین منظور استفاده می‌شود که پزشک اطمینان حاصل کند که عامل دیگری غیر از واریکوسل، موجب بروز علائم واریکوسل شما نشده است. در برخی از موارد خاص، ممکن است انجام عکسبرداری‌های بیشتر تجویز شود تا سایر علل بروز واریکوسل (مانند تومور که بر شریان اسپرمی فشار وارد می‌کند) بررسی شوند.
درمان واریکوسل
ممکن است واریکوسل نیازی به درمان نداشته باشد. اما اگر بیماری واریکوسل شما موجب درد، آتروفی بیضه یا ناباروری شده است و یا شما می‌خواهید از روش‌های کمکی باروری استفاده کنید، احتمالاً لازم است که واریکوسل را ترمیم کنید. هدف از انجام جراحی این است که رگ موردنظر کاملاً بسته شود و جریان خون به رگ‌های سالم انتقال داده شود. در صورتی که شخص دچار ناباروری شده باشد و در حال استفاده از روش لقاح مصنوعی است، درمان واریکوسل می‌تواند مشکل ناباروری را کاملاً درمان کرند و یا کیفیت مایع منی را بهبود دهد و از این طریق به درمان ناباروری کمک کند. واریکوسل معمولاً در سنین میانسالی ایجاد می‌شود و احتمالاً موجب کاهش کیفیت مایع منی می‌شود. با وجود کاهش کیفیت کلی اسپرم‌ها، بسیاری از مردان مبتلا به بیماری واریکوسل همچنان کیفیت اسپرم کافی برای باروری دارند. عوارض ناشی از بیماری واریکوسل که به وضوح نشان می‌دهند این مشکل نیاز به درمان دارد، عبارتند از آتروفی پیش‌رونده‌ی بیضه، درد و نتایج غیرعادی آزمایش اسپرم. ترمیم کردن واریکوسل می‌تواند با برخی خطرات احتمالی همراه باشد از جمله:
- تشکیل مایع در اطراف بیضه‌ها (هیدروسل)
- بازگشت دوباره بیماری واریکوسل
- آتروفی بیضه
- عفونت
- آسیب رسیدن به یک شریان
جراحی باز
این روش معمولاً به صورت سرپایی (بدون نیاز به بستری بیمار) و همراه با بیهوشی عمومی یل موضعی انجام می‌شود. معمولاً جراح از طریق کشاله ران به رگ موردنظر دسترسی پیدا می‌کند اما احتمال آن نیز وجود دارد که برش جراحی در شکم یا زیر کشاله ران ایجاد شود. پیشرفت‌های اخیری که در زمینه جراحی و ترمیم واریکوسل ایجاد شده است، موجب شده که عوارض ناشی از این جراحی تا حدود زیادی کاهش پیدا کند. یکی از این پیشرفت‌ها، استفاده از میکروسکوپ جراحی است که موجب شود جراح در حین جراحی بتواند ناحیه موردنظر را بسیار بهتر ببیند. یکی دیگر از این پیشرفت‌ها نیز استفاده از اولتراسوند داپلر در حین جراحی است که به کمک آن جراح می‌تواند ارگان‌های داخلی بدن را روی صفحه مانیتور ببیند و عمل را با دقت بیشتری انجام دهد. جراحی باز از طریق برش در کشاله ران، با کمک میکروسکوپ جراحی، بیشترین درصد موفقیت درمان واریکوسل را در مقایسه با سایر روش‌های درمانی دارد.
جراحی لاپاراسکوپی
در جراحی لاپاراسکوپی، جراح یک برش کوچک در شکم ایجاد می‌شود و سپس از طریق این برش یک لوله‌ی باریک وارد بدن می‌شود تا از طریق آن جراح بتواند رگ را ببیند و آن را ترمیم کند. این عمل نیاز به بیهوشی عمومی دارد.
آمبولیزاسیون پوستی
این عمل از طریق بیحسی موضعی و به صورت سرپایی انجام می‌شود. رادیولوژیست یک لوله‌ی باریک را وارد یکی از رگ‌های موجود در کشاله ران می‌کند و از طریق آن می‌تواند وسایل جراحی را وارد رگ کند. سپس با دیدن رگ‌های اتساع یافته روی صفحه مانیتور، پزشک یک سیم‌پیچ را وارد رگ می‌کند و یا ماده‌ای زا تزریق می‌کند که موجب زخمی شدن و در ادامه، مسدود شدن رگ می‌شود. این کار موجب قطع شدن جریان خون اضافه می‌شود و در نتیجه بیماری واریکوسل درمان می‌شود.
بعد از درمان
بهبودی پس از جراحی به سرعت پیش می‌رود و میزان درد بیمار معمولاً خفیف است. شما باید تا 10 الی 14 روز از انجام ورزش خودداری کنید. شما به احتمال زیاد می‌توانید بعد از یک با دو روز به محل کار خود بازگردید. لازم است که بعد از مدت زمان تعیین شده مجدداً به اورولوژیست مراجعه کنید. برای جراحی‌هایی که به منظور مشکلات باروری انجام شده‌اند، آزمایش مایع منی (سمن)، بین 3 تا 4 ماه بعد (زمانی که اسپرم‌های جدید تشکیل شده‌اند)، انجام می‌شود. ممکن است پزشک شما برای مدت زمان کوتاهی پس از جراحی، داروهای مسکن را تجویز کند. بعد از این مدت احتمالاً پزشک به شما توصیه می‌کند که در صورت داشتن درد از مسکن‌های غیر تجویزی مانند استامینوفن یا ایبوبروفن استفاده کنید. ممکن است پزشک از شما بخواهد که تا مدت زمان مشخصی، ارتباط جنسی نداشته باشید. معمولاً مشاهده‌ی بهبود کیفیت اسپرم‌ها که با آزمایش مایع منی انجام می‌شود، چندین ماه پس از جراحی مشاهده می‌شود. بهبودی پس از آمبولیزاسیون نیز بسیار کوتاه است. شما باید بین 7 تا 10 روز از ورزش کردن خودداری کنید و می‌توانید بین 1 تا 2 روز بعد به محل کار خود بازگردید. احتمال برگشت بیماری واریکوسل بعد از آمبولیزاسیون، بیشتر از روش جراحی است. اما در مواردی انجام آمبولیزاسیون به جراحی ترجیح داده می‌شود. کیفیت سمن (مایع منی) بعد از آمبولیزاسیون واریکوسل در حدود 60 درصد از مردان نابارور بهبود پیدا می‌کند. این روش درمانی باید همراه با سایر روش‌های درمان ناباروری به کار گرفته شود.
