کلیه اکتوپیک یا نابجا (لگنی) یک نقص مادرزادی محسوب می‌شود (در هنگام تولد ملاحظه می‌شود). در این حالت کلیه یا در قسمت پائین یا در سمت مقابل و یا در قسمت بالاتر از محل معمول خود قرار می‌گیرد. این نقص به این دلیل ایجاد می‌شود که کلیه جنین در دوره رشد جنینی نتوانسته است به محل مشخص خود برسد. گاهی اوقات یکی از کلیه‌ها در نزدیکی لگن و مثانه باقی می‌ماند و به سمت بالا حرکت نمی‌کند تا در محل صحیح خود قرار بگیرد (لگن پائین‌ترین بخش استخوانی تنه است که در آنجا مثانه و اندام‌های جنسی قرار گرفته‌اند) در برخی مقاطع دیگر، کلیه‌ها بیش از حد به سمت بالا حرکت کرده یا به سمت مقابل جابجا می‌شوند و به کلیه دوم جوش می‌خورند (کلیه‌های نابجای سمت مقابل یا جوش خوردگی متقابل کلیه‌های نابجا) کلیه‌های نابجا به تعداد 1 در 500 تا 1 در 110 نفر مشاهده می‌شوند در حالی که کلیه‌های نابجای سمت مقابل، با فراوانی 1 در 900 نفر ملاحظه می‌گردند. در موارد نادر، هر 2 کلیه نابجا هستند.
در حالی که اغلب افرادی که کلیه‌ی نابجا دارند با هیچ مشکلی مواجه نمی‌شوند اما ممکن است برخی افراد نارسائی کلیه، سنگ‌های ادراری، عفونت مجرای ادراری، یا سایر عوارض بالقوه جدی داشته باشند. متخصصین باتجربه و آموزش‌دیده ما بعد از ارزیابی و تشخیص کلیه نابجا، براساس علایم بهترین روش درمان را برای شما توصیه خواهند کرد. برای کسب اطلاعات بیشتر با تماس بگیرید.
در شرایط نرمال چه روی می‌دهد
مجرای ادراری، سیستم زهکشی بدن است و شامل 2 کلیه، 2 هالب، یک مثانه و یک میزراه می‌باشد. کلیه‌های سالم شبانه‌روز برای پاکسازی خون فعالیت می‌کنند. این 2 اندام لوبیائی شکل در نزدیکی قسمت میانی کمر درست زیر دنده‌ها قرار گرفته‌اند. هر کدام از کلیه‌ها در یکی از طرفین ستون فقرات قرار می‌گیرند.
کلیه‌های ما فیلتر‌های اصلی بدن هستند. آنها می‌توانند حدود 150 کوآرت (هر کوآرت حدود 1لیتر ) خون را تصفیه کنند. هر روز آنها حدود 1 تا 2 لیتر ادرار را با بیرون کشیدن آب اضافه و ضایعات از خون تولید می‌کنند. معمولا ادرار از کلیه‌ها به سمت مثانه رفته و از آنجا از طریق میزراه به بیرون هدایت می‌شود. کلیه‌ها به عنوان فیلتر یا صافی، بسیاری از کارهایی که برای سالم نگه داشتن ما لازم هستند را انجام می‌دهند.
- تعادل مایعات
- سطوح الکترولیت (مثلا سدیم، پتاسیم، کلسیم، منیزیم، اسیدها)
- حذف آب به صورت ادرار
- تنظیم فشار خون و تعداد گلبول‌های قرمز
وقتی کلیه‌ها آسیب می‌بینند ممکن است عملکرد خوبی نداشته باشند. در اغلب موارد، آسیب‌های خفیف مشکل زیادی ایجاد نمی‌کنند اما آسیب‌دیدگی‌های شدید ممکن است نیاز به درمان بیشتر مثل دیالیز داشته باشند.
وقتی کودک در رحم مادر شروع به رشد می‌کند، کلیه‌ها در ابتدا در قسمت تحتانی شکم قراردارند سپس آنها به آهستگی بالا آمده و به موقعیت نهائی خود در طرفین ستون فقرات می‌رسند.
علل
کلیه‌های نابجا در دوره رشد جنینی ایجاد می‌شوند. کلیه‌ها در مجموع به صورت جوانه زنی یا رشد رو به خارج داخل لگن، رشد می‌کنند و سپس در جهت بالا به سمت موقعیت‌های معمول خود در انتهای عقبی قفسه دنده حرکت می‌کنند. حرکت رو به بالای کلیه‌ها از هفته‌های ششم تا نهم رشد رویانی آغاز می‌شود. معمولا نابجائی یا اکتوپی، به اندامی اشاره دارد که در محل خود قرار ندارد.
برخی علل این نقص در حرکت عبارتند از:
- نقایص ژنتیکی
- نقایص در بافت کلیه که باعث می‌شود پیامی برای حرکت رو به بالا از ناحیه لگن ایجاد شود.
- تماس مادر باردار با دارو، مواد شیمیائی یا ابتلای وی به بیماری‌هایی که باعث به وجود آمدن نقص رشد کلیه در نوزاد می‌شود.
- جوانه کلیه که به درستی رشد نکرده باشد.
علائم
کلیه‌های نابجا معمولا علایمی ندارند و کشف نمی‌شوند و ممکن است در بزرگسالان زمانی کشف شوند که معاینه برای علل نامرتبط انجام شود. بیمارانی که کلیه‌های نابجا دارند گاهی اوقات مستعد ابتلا به شرایطی مانند عفونت مجرای ادراری و سنگ‌های کلیوی می‌شوند و ممکن است با علایمی مانند تب و درد در ناحیه شکم مراجعه کنند. برخی از بیماران دچار برگشت ادرار می‌شوند. در اینجا ادرار از مثانه به سمت کلیه برمی‌گردد که می‌تواند باعث عفونت های مکرر شود. سایر نقایص مرتبط با کلیه نابجا، عبارتند از اختلالات مجرای ادراری، ختلالات دستگاه تولیدمثلی و تغییرات نابجای اسکلتی.
تشخیص
سونوگرافی جنینی می‌تواند امکان شناسایی کلیه‌های نابجا را در ثلث اول بارداری فراهم کند. تشخیص به موقع، امکان نظارت منظم را فراهم نموده و به پیشگیری از عوارضی مثل فشار خون بالا و نارسائی کلیه کمک می‌کند.
برخی تکنیک‌های تشخیصی برای کلیه‌های نابجا عبارتند از:
- اولتراسوند: در این عمل از یک مبدّل استفاده می‌شود که امواج صوتی بدون درد را منتقل کرده و تصویری از اندام‌های داخلی نمایش می‌دهد.
- پیلوگرام داخل وریدی (IVP): این تصویر رادیوگرافی از مجرای ادراری بعد از تزریق رنگ گرفته می‌شود. این رنگ به کلیه‌ها رفته و از مجاری ادراری عبور می‌کند. به همین دلیل، هر گونه اختلال ساختاری که در مجاری ادراری وجود داشته باشد را می‌توان شناسائی کرد.
- اسکن رادیوایزوتوپ: در این عمل، دوز پائینی از مواد شیمیائی رادیواکتیو به بدن بیمار تزریق شده و مسیر مواد شیمیائی در اندام منتخب دنبال می‌شود. کلیه‌های نابجا را می‌توان براساس موقعیت و هر گونه انسداد در هالب‌ها شناسایی کرد.
- تصویربرداری تشدید مغناطیسی یا MRI: در این تکنیک از آهنربا و امواج رادیوئی برای ایجاد تصاویر ساختارهای داخلی بدن استفاده می‌شود. ماده رنگی حاجب ممکن است برای شناسایی ساختارهای داخلی تجویز گردد.
- سیستویورتروگرام تخلیه ادرار (VCUG): در این عمل از ماده حاجب رنگی در مثانه و میزراه استفاده می‌شود. ماده حاجب تزریق شده و تصاویر رادیوگرافی زمانی گرفته می‌شود که مثانه پر شده و فرد ادرار را تخلیه می‌کند فرایند تخلیه ادرار تعیین کننده مشکلات مربوط به مثانه و مجاری ادراری در صورتی است که بازگشت ادرار از مثانه به کلیه وجود داشته باشد.
عوارض و خطرات
برخی از عوارض و مخاطرات مرتبط با کلیه‌های نابجا عبارتند از:
- سنگ‌های کلیوی یا کالکولی: سنگ‌های کلسیمی و اوگزالات براساس محتوای ادرار تشکیل می‌شوند.
- تروما یا ضربه: وقتی که کلیه در نزدیکی لگن قرار گرفته باشد مستعد آسیب‌دیدگی ناشی از ضربه مثلا در ورزش‌های تماسی است.
- عفونت مجرای ادراری: وقتی که ادرار در کلیه‌ها جمع می‌شود یا انسداد در مسیر خروجی از مثانه به سمت کلیه وجود داشته باشد احتمال ابتلا به عفونت ادراری افزایش پیدا می‌کند.
- فشار خون بالا: اختلالات عملکرد کلیه می‌تواند باعث افزایش فشار خون شود.
- نارسائی کلیه: نارسائی کلیه زمانی روی می‌دهد که کلیه‌ها دیگر کار نکنند. این عارضه بسیار نادر است. عموما یکی از کلیه‌ها در صورتی عملکرد نرمالی خواهد داشت که کلیه دیگر نابجا باشد. وقتی که انباشتگی ادرار وجود دارد کلیه نمی‌تواند ضایعات را از خون دفع کند.
درمان
در مجموع کلیه‌های نابجا نیاز به درمان در صورت نداشتن علایم نخواهند داشت. درمان کلیه‌ی نابجا بر اساس علایم و شدت عوارض متغیر است. در برخی موارد، لازم است که تغییر موقعیت از طریق جراحی برای کلیه انجام شود تا جریان ادراری بهبود پیدا کند. سنگ‌های کلیوی، انسداد مسیر جریان ادرار، انباشته شدن ادرار یا جوش‌خوردگی متقابل کلیه‌ها نیاز به درمان جراحی دارد. اگر کلیه آسیب شدیدی دیده باشد، جراحی برداشت کلیه ممکن است لازم باشد. ضرورتی برای انجام پیوند کلیه وجود ندارد چون همه می‌توانند با داشتن یک کلیه فعال زندگی سالمی داشته باشند.
