درست مانند تخمک زن که لازمه‌ی باردارشدن می‌باشد، وجود اسپرم مرد نیز برای تولیدمثل انسان ضروری می‌باشد. برای اینکه بارداری به وقوع بپیوندد، اسپرم باید جریان یابد و در تخمک نفوذ کند و عوامل ژنتیکی را انتقال دهد. یک آزمایش اسپرم، یک آزمایش باروری اساسی برای مردان است که در آن لزوم درمان مشکلات ناباروری در مردان مشخص می‌شود.
اقدامات پیش از آزمایش اسپرم
اقدامات مهمی که باید قبل از آزمایش اسپرم انجام داد عبارت‌اند از:
- پیش از آزمایش اسپرم، حداقل به مدت 3 روز باید از رابطه‌ی جنسی خودداری کنید، اما بیشتر از 7 روز نباشد. نزدیکی در روز قبل از آزمایش ممکن است موجب کاهش حجم و تعداد اسپرم در منی گردد؛ از طرفی خودداری از نزدیکی برای بیش از هفت روز می‌تواند منجر به مرگ سلول‌های اسپرمی رشد یافته که قادر به بارورسازی هستند، شود.
- برای اجتناب از کاهش جنبش و حرکت اسپرم، تغییر در فرم آن‌ها و حتی مرگ آن، باید از مصرف هرگونه مواد مخدر (ازجمله ماری‌جوانا) خودداری کنید.
- توصیه می‌شود که روز قبل از آزمایش از نوشیدن چای غلیظ، قهوه و سیگار کشیدن پرهیز کنید تا عوامل محرک انزال منی تقویت شوند.
- توصیه می‌شود که از مصرف چربی، غذاهای سرخ‌کردنی که می‌توانند از حجم کلی منی و حرکت اسپرم بکاهند، خودداری کنید. برای بهبود و تقویت پارامترهای اسپرم بهتر است از غذاهای گیاهی سرشار از ویتامین‌ها و فیبر (میوه‌ها و سبزی‌ها)، پروتئین (گوشت قرمز و گوشت سفید)، محصولات لبنی استفاده کنید. همچنین برای بهبود فرایند رشد و تکثیر اسپرم در آزمایش‌ها، بهتر است از ویتامین‌های کافی (خصوصاً ویتامین C و زینک) دریافت کنید.
- قرار گرفتن در دمای بالا می‌تواند تأثیری منفی روی رشد اسپرم داشته باشد، زیرا دمای مناسب برای رشد و تکثیر آن باید 2-1 درجه پایین‌تر از دمای عادی بدن (34-35 درجه) می‌باشد؛ بنابراین توصیه می‌شود که روز قبل از آزمایش از حمام کردن و دوش گرفتن با آب داغ خودداری کنید.
گرفتن نمونه‌ی اسپرم
برای آزمایش اسپرم، پزشک از شما می‌خواهد تا یک نمونه از مایع منی تهیه کنید. به‌طور عادی باید در اتاقی خصوصی در مطب، منی را در یک فنجان مخصوص نمونه‌ی آزمایش بریزید. گاهی اوقات می‌توانید این نمونه را در خانه بگیرید، اگرچه باید آن را در دمای اتاق نگه‌دارید و در طی یک ساعت به آزمایشگاه برسانید. برخی پزشکان ممکن است از شما بخواهند که از یک وسیله‌ی مخصوص (کاندوم) برای جمع‌آوری منی خود در حین نزدیکی استفاده کنید. پزشک ممکن است به شما توصیه کند که 2 تا 5 روز قبل از انجام این آزمایش، رابطه‌ی جنسی نداشته باشید تا تعداد اسپرمتان تا حداکثر تعداد ممکن باشد. برای رسیدن به نتایج دقیق، ممکن است بیش از یک نمونه از شما آزمایش شود. حتی ممکن است نیاز باشد که در یک دوره‌ی سه‌ماهه، 2 تا 3 نمونه آماده کنید.
تفسیر آزمایش اسپرم
هرگاه نمونه‌ی اسپرم توسط آزمایشگاه دریافت شود، متخصصان آن را در زیر یک میکروسکوپ مشاهده و بررسی می‌کنند. این مشاهده اطلاعات فراوانی را فراهم خواهد کرد، ازجمله:
- تعداد اسپرم (غلظت) چقدر است. تعداد نرمال اسپرم بین 15 تا 200 میلیون اسپرم در هر میلی‌لیتر مایع منی است. اگر تعداد اسپرم‌ها کمتر از 15 میلیون اسپرم در هر میلی‌لیتر باشد، کمبود اسپرم محسوب می‌شود.
- حرکت (جنبش) اسپرم‌هایتان چگونه است. پزشک بررسی می‌کند که چه تعداد اسپرمی در حال حرکت هستند و حرکت آن‌ها چگونه است. به‌طور عادی، 50 درصد یا درصد بیشتری از نمونه‌ی اسپرم باید فعال باشد.
- شکل اسپرم‌ها (شکل شناسی) چگونه است. اندازه و شکل اسپرم‌هایتان روی توانایی آن‌ها در بارورسازی یک تخمک تأثیرگذار می‌باشد. یک مایع منی نرمال دارای حداقل 30 درصد اسپرم با فرمی نرمال می‌باشد.
علاوه بر تجزیه و تحلیل اسپرم، پزشک به جزئیات بیشتری از نمونه‌ی منی شما پی می‌برد، این جزئیات عبارت‌اند از:
- حجم: پزشک به مقدار منی که توانسته‌اید جمع‌آوری کنید توجه می‌کند. مقدار نرمال آن حدود 2.5 میلی‌لیتر، حدود نصف یک قاشق چای‌خوری می‌باشد. اگر نمونه‌ی شما کمتر از این مقدار باشد، ممکن است به این معنا باشد که مجاری منی، مایع کافی تولید نمی‌کنند یا مسدود می‌باشند. همچنین ممکن است مشکلی در پروستات داشته باشید.
- آرایش شیمیایی: سطح pH، نشان‌دهنده‌ی خاصیت اسیدی بودن مایع منی خواهد بود. مقدار pH نرمال بین 7.1 و 8.0 می‌باشد. سطح پایین pH به معنای اسیدی بودن مایع منی و سطح بالای pH به معنای قلیایی بودن آن می‌باشد. سطح غیر نرمال Ph می‌تواند روی سلامت اسپرم و حرکت مناسب آن تأثیر داشته باشد.
- زمان مایع شدن: مایع منی نرمال در حین انزال، غلیظ و سفت است. زمان مایع شدن، زمان مایع شدن، مدت زمان تبدیل منی از حالت سفت به مایع را اندازه‌گیری می‌کند. این مدت باید حدود 20 دقیقه باشد. اگر این مدت برای شما طولانی‌تر باشد و یا اصلاً به حالت مایع درنیاید، می‌تواند به معنای وجود یک مشکل در شما باشد.
- سطح فروکتوز: اگر پزشک هیچ اسپرمی را در مایع منی یافت نکرد، ممکن است فروکتوز منوی آن را مورد آزمایش قرار دهد که از طریق مجاری منی شما تولید می‌شود. سطوح پایین فروکتوز یا عدم وجود فروکتوز می‌تواند به معنای انسداد در این مجاری باشد.
اگر نتایج آزمایش منی و اسپرم شما غیر نرمال باشد، ممکن است پزشک از شما بخواهد تا آزمایش‌های دیگری را برای بررسی مشکلات خاصی ناباروری انجام دهید.
در چه مواقعی نباید آزمایش اسپرم انجام داد؟
در صورت داشتن شرایط زیر، انجام آزمایش اسپرم توصیه نمی‌شود:
- اگر سرماخورده‌اید و دچار عفونت ویروسی تنفسی همراه تب هستید.
- در صورت التهاب و فرایندهای التهابی در اندام‌های دستگاه تناسلی (آماس مجرای پیشاب، التهاب و عفونت پروستات).
- اگر دچار عفونت و بیماری‌های مقاربتی (STD) هستید. عفونت‌هایی مانند تب مالت، سوزاک، آنفولانزا، اوریون، سفلیس، بیماری سل و تیفوئیدی می‌توانند منجر به آتروفی و ضعف بیضه‌ها و درنتیجه جنبش پایین اسپرم و کم شدن تعداد اسپرم‌ها شوند. بیماری‌های مقاربتی مانند کلامیدیا و سوزاک، می‌توانند سبب انسداد لوله‌های اپیدیدیم و درنتیجه منجر به ناباروری شوند.
- در حین مصرف داروهای آنتی‌بیوتیک یا داروهای ضدافسردگی
- هنگام استفاده از داروهای استروئیدی انابولیک که می‌توانند منجر به اختلال در عملکرد هورمون‌های موردنیاز برای تولید اسپرم شوند.
در همه‌ی این موارد فوق‌الذکر، نباید آزمایش اسپرم را زودتر از 1 الی 2 هفته بعد از بهبودی انجام دهید تا وقتی‌که پارامترهای بالینی و آزمایشگاهی، بعد از از بین رفتن کامل اثر دارو از بدن، به حالت نرمال برسند. همچنین توصیه می‌شود که قبل از انجام آزمایش، از فعالیت سنگین بدنی و طولانی خودداری کنید زیرا کار سخت بدنی، انباشته شدن اسیدلاکتیک در عضلات و کاهش سطح تستوسترون می‌تواند منجر به ضعیف شدن پارامترهای مایع منی گردد. استرس، کمبود خواب و بار عاطفی و هیجانی می‌توانند با افزایش تکانه‌هایی در سیستم عصبی، موجب اختلالاتی در هورمون‌های مربوطه در بیمار شوند. توصیه می‌شود که برای دقت بیشتر نتایج آزمایش و اجتناب از خطا در آزمایش به خاطر عوامل فیزیکی مختلف در حین نمونه‌گیری، نمونه‌ی مایع منی برای آزمایش اسپرم، در خود مطب با آزمایشگاه گرفته شود.
