میزان سرم یا کراتینین خون نشان‌دهنده‌ی وضعیت سلامت کلیه و عملکرد طبیعی آن است. اگر کلیه‌های شما به درستی عمل نکنند، مقادیر زیادی کراتینین در خون شما تجمع پیدا می‌کند. تست کراتینین خون میزان کراتینین موجود در خون را نشان می‌دهد و به کمک نتایج این تست می‌توان میزان عملکرد صحیح فیلترهای کلیوی (نرخ فیلتراسیون گلومرولی) را ارزیابی کرد. برای پایین آوردن کراتینین خون راه‌هایی مانند رژیم غذایی، دارودرمانی و نهایتا دیالیز وجود دارد.
میزان طبیعی کراتینین خون
کراتینین یک ماده‌ی زائد است که در نتیجه‌ی تجزیه مولکول‌های کراتین در کلیه ایجاد می‌شود. کلیه‌ها برای دفع کراتینین در ابتدا آن را تجزیه می‌کنند. اندازه‌گیری کراتینین خون معمولاً به منظور بررسی وضعیت عملکرد کلیه‌ها است، اما میزان کراتینین خون می‌تواند تحت تأثیر سایر پروسه‌های فیزیولوژیکی بدن نیز باشد. بنابراین کراتینین خون می‌تواند مقیاس خوبی برای ارزیابی عملکرد کلیه باشد. در صورتی که میزان کراتینین خون بالا باشد این موضوع می‌تواند نشان‌دهنده اختلال در عملکرد کلیه باشد. به‌طور کلی، میزان کراتینین خون تقریباً باید به صورت زیر باشد:
- 0.6 تا 1.2 میلیگرم در هر دسی لیتر در مردان بزرگسال
- 0.5 تا 1.1 میلیگرم در هر دسی لیتر زنان بزرگسال
- افراد جوانی که بدن عضلانی دارند، معمولا میزان کراتنین خونشان بالاتر از سایر افراد است.
- 0.2 میلیگرم یا بیشتر در نوزادان
- 1.8 تا 1.9 میلیگرم در هر دسی لیتر در افرادی که تنها یک کلیه دارند.
بیشتر بودن سطح کراتینین خون از 2.0 میلیگرم در کودکان و از 10 میلیگرم در بزرگسالان نشان‌دهنده آسیب شدید کلیه است.
علل
بالا بودن کراتینین خون می‌تواند علل مختلفی داشته باشد از جمله:
- تصلب شرایین، فشارخون بالا و دیابت
- داروهای حاوی کراتین می‌توانند میزان کراتینین خون را بالا ببرند (مانند ونکومایسین، جنتامایسین و سفوکسیتین).
- کم آب شدن بدن
- خوردن مقادیر زیاد گوشت می‌تواند کراتینین خون را به طور موقت بالا ببرد.
عوارض بالا بودن کراتینین خون
تاثیرات مخرب بالا بودن کراتینین در بدن عبارتند از:
- کم‌آبی بدن: بیمار در تمام مدت احساس تشنگی و کم‌آبی در بدن خود می‌کند. علت احساس تشنگی مداوم بیمار این است که بدن او می‌خواهد کراتینین بالا را با کمک ادرار دفع کند.
- خستگی مفرط: کراتینین یک ماده زائد است و وجود میزان زیاد آن در خون موجب بروز اختلال در تولید عناصر ادنوزین تری فسفات می‌شود. این عناصر به تولید انرژی در بدن کمک می‌کنند. در واقع کراتینین مانع از تشکیل مولکول‌های انرژی‌زا در بدن می‌شود و به همین دلیل بیمار احساس ضعف و سستی می‌کند و هنگام انجام فعالیت زود خسته می‌شود. بالا بودن میزان کراتین خون همچنین می‌تواند در عملکرد عضلات تنفسی مانند عضلات دیافراگم نیز اختلال ایجاد کند. عضله‌ی دیافراگم اصلی‌ترین عضله‌ای است که به تنفس کمک می‌کند. بنابراین ممکن است شخص نتواند به‌خوبی نفس خود را داخل بدهد و در نتیجه ممکن است میزان اکسیژن خون بیمار کاهش پیدا کند. بالا بودن کراتینین همچنین می‌تواند کارایی عضلات قلب را نیز کاهش دهد در نتیجه قلب ضعیف شده و نمی‌تواند مانند قبل خون را به بدن پمپاژ کند. این موضوع همچنین می‌تواند موجب کاهش خون‌رسانی به مغز و بروز اغما یا کما شود.
- اِدِم یا تورم: بسیاری از بیماری‌های کلیوی موجب تجمع بالای مواد زائد در بدن می‌شوند. اگر کلیه‌ها دچار نارسایی شوند، نمی‌توانند ادرار را از بدن خارج کنند. در این حالت، مقدار مایع زیادی در بدن جمع می‌شود و گرانش زمین نیز بر این مایع اثر دارد. بنابراین تورم به صورت موضعی در دست و پاها ایجاد می‌شود.
- گیجی: بالا بودن میزان کراتینین می‌تواند احساسی که در قسمت‌های مختلف مغز وجود دارد را دچار تغییر کند و در نتیجه بیمار احساس گیجی داشته باشد. کراتینین بالا همچنین علائم بسیار دیگری مانند حالت تهوع، استفراغ و سردرد ایجاد می‌کند.
- سر درد: تجمع زیاد کراتینین می‌تواند موجب تحریک ریشه‌های عصبی شده و در نتیجه سردرد ایجاد کند.
تجمع بالای کراتینین در بدن همچنین می‌تواند ایجاد تب خفیف، احساس ضعف کلی، کاهش میزان ادرار، پف کردن چشم‌ها و صورت، درد در میانه و پایین کمر و فشار خون بالا شود.
تشخیص
در تست کراتینین ادرار میزان کراتینین موجود در ادرار اندازه‌گیری می‌شود. در تست سرم کراتینین نیز نمونه‌ی خون شما از رگی که در بازو قرار دارد گرفته شده و این نمونه خون برای بررسی به لابراتوار فرستاده می‌شود. در برخی از موارد ممکن است پزشک بخواهد که میزان کراتینین موجود در ادرار را نیز بداند. در این صورت از شما خواسته می‌شود که طی 24 ساعت، ادرار خود را در یک ظرف مخصوص جمع‌آوری کنید و سپس آن را به آزمایشگاه تحویل دهید تا مورد بررسی قرار گیرد. تست کراتینین ادرار به پزشک کمک می‌کند که میزان نارسایی کلیه را با دقت بیشتری اندازه‌گیری گند. به طور کلی بالا بودن میزان کراتینین نشان‌دهنده این است که کلیه‌ها به خوبی عمل نمی‌کنند. اگر بدن شما کم آب شده باشد، حجم خون بدن شما کم شده باشد، مقادیر زیادی گوشت خورده باشید و یا داروهای حاوی کراتین خورده باشید، میزان کراتینین خون شما بالا می‌رود. مکمل‌های غذایی کراتین نیز همین اثر را دارند. اگر میزان کراتینین خون شما بیش از حد طبیعی باشد، پزشک شما برای مطمئن شدن از نتایج، یک آزمایش خون یا ادرار دیگر تجویز می‌کند. در صورتی که احتمال آسیب دیدن کلیه‌ها وجود داشته باشد، بسیار مهم است که بیماری یا وضعیتی که موجب آسیب کلیوی می‌شود، تحت کنترل قرار گیرد.
درمان بالا بودن کراتینین خون
رژیم غذایی
بالا بودن میزان کراتینین خون ناشی از اختلال در عملکرد کلیه‌ها است. بنابراین بهتر است که با اصلاح رژیم غذایی خود، فشار کمتری به کلیه‌ها وارد کنید. وظیفه‌ی کلیه‌ها این است که بین میزان آب و الکترولیت‌های بدن تعادل ایجاد کنند. برای افرادی که دچار اختلالات کلیوی هستند، ایجاد برخی اصلاحات در رژیم غذایی به منظور کاهش مصرف پروتئین، فسفر، پتاسیم و سدیم، ضروری است. برای کاهش میزان کراتینین، داشتن رژیم غذایی با پروتئین کم توصیه می‌شود. همچنین لازم است که بیمار میزان مصرف آب و مایعات را کاهش دهد. منع مصرف سدیم (نمک) موجب کم شدن فشار خون و همچنین کاهش احتمال بروز اِدِم (ورم) می‌شود. همچنین باید بیمار از خوردن غذاهایی که دارای پتاسیم بالا هستند منع شود. غذاهایی مانند گوجه، سیب‌زمینی، مغزی جات و شکلات دارای پتاسیم هستند. بیمار همچنین باید از خوردن غذاهای غنی از فسفر مانند شیر و لبنیات، شکلات، صدف، آجیل، گوشت، سویا، و مانند آن پرهیز کند. برای بهبود بیماری‌های کلیوی، سبزیجات و میوه‌های بسیار مختلفی توصیه می‌شوند، از جمله:
- توصیه می‌شود که هلو، بروکلی، پیاز، انگور، کلم، فلفل، گیلاس، گل کلم، سیب، کرفس، انواع توت‌ها، خیار، آناناس، آلو، لوبیا سبز، نارنگی، کاهو، هندوانه و گلابی بیشتر مصرف کنید.
- از خوردن پرتقال و آب پرتقال، مارچوبه، شلیل، آووکادو، کیوی، کشمش یا سایر میوه‌های خشک، موز، اسفناج پخته شده، سیب زمینی، طالبی، عسل، کدو تنبل و آلو خودداری کنید.
درمان دارویی
اصلی‌ترین داروی تجویز شده برای اختلالات کلیوی داروی کتوستریل است. تاثیرات این داروها هزاران بار بیشتر از رژیم غذایی با پروتئین پایین است. این دارو برای کاهش دادن کراتینین خون تجویز می‌شود این دارو آمینو اسیدهای لازم را به بدن بیمار می‌رساند میزان تشکیل کراتینین و اوره را کاهش می‌دهد.
دیالیز
در صورتی که رژیم غذایی و دارودرمانی تاثیر چندانی در بهبودی بیمار نداشته باشد، آخرین گزینه‌ی درمانی برای کاهش دادن میزان کراتینین خون بیمار، انجام دیالیز است. پزشک در ابتدا برای بررسی عملکرد کلیه‌ها، میزان کراتینین خون و سطح نیتروژن ادرار را اندازه‌گیری می‌کند. اگر سطح کراتینین خون و سطح نیتروژن بیش‌ازحد نرمال باشد، انجام دیالیز برای کاهش دادن آن ضروری است. برای ارزیابی عملکرد کلیه، حتما لازم است که تست تفاوت سطح کراتین انجام شود. در این تست، میزان کراتینین خون با کراتینین ادرار مقایسه می‌شود. اگر این میزان کمتر از 10 سی‌سی باشد دیالیز حتما باید انجام شود. دیالیز دارای دو نوع مختلف دیالیز صفاقی و همودیالیز است. معمولا برای برطرف کردن کراتینین بالای خون اغلب از روش همودیالیز استفاده می‌شود.
