سنگهای کلیه یا به دلیل وجود مقادیر اضافی نمک ها و یا به دلیل ناکافی بودن مکانیسم طبیعی پاکسازی بدن، در بدن تشکیل میشوند.
ادرار یک محلول یونی است که حاوی تعداد زیادی از نمک‌ها و دیگر محصولات حل شده است. گاهی اوقات این نمک‌ها به کریستال تبدیل میشوند و کریستال‌ها برای تشکیل سنگ به هم می‌پیوندند. بیشتر رسوبات مجرای ادراری(سنگ کلیه) از یک جزء کریستال و یک جزء ماتریکس(پروتئین و بقایای سلولی) تشکیل میشوند. سنگهای کلیه معمولا بر اساس جزء کریستال سنگ نام گذاری شده اند.
وقتی که یک سنگ در مثانه یافت می‌شود، به آن سنگ مثانه گفته می‌شود.سنگ ها ممکن است بدون علامت یا شدیدا علامت‌دار باشند. هر دردی که ممکن است تجربه شود، معمولا به خاطر انسداد است، به ویژه وقتی که یک سنگ حالب (لوله ای که ادرار را از کلیه به مثانه تخلیه میکند.) را مسدود میکند. سنگ ها عفونت و خونریزی نیز می‌توانند ایجاد کنند
علت ها
سنگهای کلیه زمانی ایجاد میشوند که در ادرار مایع کافی برای رقیق کردن مواد شیمیایی پس مانده مانند کلسیم، اگزالات و فسفر وجود ندارد. این مواد شیمیایی پس مانده،متراکم میشوند و کریستال ها شروع به تشکیل می‌کنند. سنگهای کلیه می‌توانند در اندازه متفاوت باشند، بعضی به کوچکی یک دانه شن و بعضی به بزرگی مروارید یا حتی توپ گلف.
انواع سنگ های کلیه
• سنگهای کلسیمی: این سنگها با فاصله شایع ترین نوع هستند. سنگ‌هایی که کلسیم دارند به وضوح در عکس پرتو ایکس دیده میشوند.
• سنگهای استروویت: اینها دومین شایعترین نوع هستند و «سنگ های عفونی» خوانده میشوند چرا که فقط در ادرار عفونی ایجاد میشوند. این سنگها در عکس پرتو ایکس قابل رؤیت هستند ولی به خوبی سنگهای کلسیمی دیده نمی‌شوند.
• سنگهای اسید اوریکی: اینها سومین شایعترین سنگها هستند و زمانی که ادرار به صورت مداوم اسیدی است، بوجود می آیند. این سنگها در عکس ساده پرتو ایکس قابل رؤیت نیستند.
• سنگهای کلسیم فسفات: اینها نادر هستند و در عکس پرتو ایکس با رنگ سفیدشان قابل تشخیص هستند.
• سیستین: این سنگها هم نادر هستند و در اثر نقص ارثی در متابولیسم اسیدآمینه سیستین ایجاد میشوند. سنگهای سیستینی به مقدار کمی در عکس پرتو ایکس روتین، قابل رؤیت هستند.
علائم
افرادی که سنگ کلیه دارند معمولا خواستار رسیدگی پزشکی هستند چون درد شدیدی در پهلوی خود (محلی که بین بخش میانی کمر و دنده هاست) در یک سمت بدن دارند و این درد میتواند به پایین شکم گسترش یابد.
علائم دیگر سنگهای کلیه شامل درد هنگام ادرار کردن، خون در ادرار و تهوع و استفراغ است. افرادی که گمان می‌کنند یک سنگ کلیه دارند، یا کسانی که علائم جدی مانند درد شدیدی که از بین نمی‌رود، تب، لرز و استفراغ دارند، باید پزشکشان را ملاقات کنند.
تشخیص
سنگ‌هایی که باعث هیچ علامتی نمی‌شوند، ممکن است در طی یک آنالیز رایج میکروسکوپی برای ادرار (تحلیل ادرار)، به صورت اتفاقی کشف شوند. سنگ‌هایی که باعث درد میشوند، عموما بر اساس علائم درد کولیکی کلیه تشخیص داده میشوند. این علامت با درد شدید متناوب قولنجی در کمر که به کشاله ران یا اندام جنسی منتشر می‌شود، شناخته می‌شود. علیرغم درد شدید، معاینه فیزیکی معمولا قابل نتیجه گیری نیست. آنالیز میکروسکوپی ادرار ممکن است خون یا چرک و نیز کریستال های کوچک سنگ را آشکار کند.
سونوگرافی و عکس پرتو ایکس شکمی ساده، معمولا برای تشخیص و مکان یابی سنگ، کمک کننده هستند.
وقتی فردی با کولیک کلیوی مراجعه میکند، معمولا با اوروگرافی داخل سیاهرگی، تشخیص تایید می‌شود. در اوروگرافی داخل سیاهرگی یک ماده رادیواُپک که در عکس پرتو ایکس قابل رؤیت است، به داخل یک سیاهرگ تزریق می‌شود و به کلیه ها جابه جا می‌شود و در آنجا شکل کلی سنگهای اسیداوریکی را نشان می‌دهد و بدین ترتیب آنها در عکس پرتو ایکس قابل دیدن میشوند. اوروگرافی داخل سیاهرگی تنها تشخیص را قطعی نمی‌کند، بلکه مکان سنگ و اینکه آیا انسدادی وجود دارد یا خیر را نیز نشان می‌دهد.
در یکسری از موارد، سی تی اسکن برای تایید تشخیص استفاده شده است.
از بین بردن سنگ کلیه
یک اورولوژیست با درمانهای زیر میتواند سنگ کلیه را بردارد یا به قطعات کوچک بشکند:
دارو درمانی
اگر سنگ بر اثر مشکلات متابولیسم ایجاد شده است، پزشک شما ممکن است یک رژیم غذایی ویژه و نیز داروهایی برای کنترل مشکل، تجویز کند. برای مثال مصرف آلوپورینول، دارویی که تولید اسیداوریک را کاهش می‌دهد، به پیشگیری از سنگهای کلیوی که حاوی اسیداوریک اند، کمک میکند. این دارو همان دارویی است که برای نقرس تجویز می‌شود. مدرهای تیازیدی می‌توانند از تشکیل سنگهای کلیوی که از کلسیم ساخته شده2اند، جلوگیری کند. بدن های بعضی افراد، فاقد یک ماده شیمیایی به نام سیترات است. مکمل های سیترات ممکن است در پیشگیری از سنگهای کلیه در این افراد کمک کنند.
سنگ شکنی با شاک‌ویو
پزشک میتواند از سنگ شکنی با شاک‌ویو ، برای ازهم پاشیدن سنگ کلیه به قطعات کوچک استفاده کند. سپس قطعات کوچک سنگ کلیه از مجرای ادراری شما عبور میکند. پزشک میتواند طی این فرایند سرپایی، بیهوش کند.
سیستوسکوپی و یورتروسکوپی
طی سیستوسکوپی پزشک از یک سیستوسکوپ برای مشاهده داخل پیشابراه و مثانه استفاده میکند تا سنگی را در پیشابراه یا مثانه شما بیابد. طی یورتروسکوپی، پزشک از یک یورتروسکوپ که بلندتر و باریکتر از سیستوسکوپ است، استفاده میکند تا تصاویر دقیقی از پوشش حالب ها و کلیه ها ببیند. پزشک سیستوسکوپ یا یورتروسکوپ را درون پیشابراه قرار می‌دهد تا بقیه مجرای ادراری را ببیند. وقتی سنگ یافت شد، پزشک میتواند آنرا بردارد یا آنرا به قطعات کوچکتر بشکند. پزشک این فرایندها را در بیمارستان و تحت بیهوشی انجام می‌دهد. شما معمولا میتوانید همان روز به خانه بروید.
سنگ شکنی کلیه از راه پوست
پزشک از یک ابزار باریک مشاهده، به نام نفروسکوپ برای مکان یابی و برداشتن سنگ کلیه استفاده می‌نماید. پزشک از طریق یک برش کوچک در کمر شما، ابزار را مستقیما در کلیه تان قرار می‌دهد. برای سنگ های بزرگتر، پزشک ممکن است از یک لیزر نیز برای شکستن سنگهای کلیه به قطعات کوچکتر استفاده نماید. پزشک سنگ شکنی کلیه از راه پوست را در یک بیمارستان و تحت بیهوشی انجام می‌دهد. ماندن در بیمارستان به مدت چند روز پس از این فرایند، ممکن است برایتان لازم باشد.
گاهی اوقات اورولوژیست پس از این اقدامات، یک لوله ی باریک انعطاف پذیر را که استنت حالب نامیده می‌شود، در مجرای ادراری شما قرار می‌دهد تا به جریان داشتن ادرار یا عبور سنگ کمک کند. به محض اینکه سنگ کلیه برداشته شود، پزشک شما آن سنگ را یا قطعات آنرا به یک آزمایشکاه ارسال میکند تا نوع سنگ را متوجه شود.
پزشک متخصص ممکن است از شما بخواهد که ادرارتان را 24 ساعت پس از عبور یا برداشت سنگ، جمع آوری کنید. در این صورت پزشک متخصص میتواند مقدار ادرار تولیدی شما در یک روز و نیز میزان مواد معدنی ادرارتان را اندازه گیری کند. اگر شما هر روز مقدار کافی ادرار تولید نکنید یا مشکلی داشته باشید که باعث افزایش میزان مواد معدنی ادرار شود، احتمال تشکیل سنگ در شما بیشتر می‌شود.
جراحی
جراحی فقط در مواردی که سایر اقدامات کارآمد نباشد، انجام می‌شود. این امر معمولا وقتی که سنگها بزرگ هستند یا دسترسی به آنها مشکل است، صورت می‌گیرد. جراحی تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود. پزشک یک برش در یک طرف بدن و یک برش دیگر در حالب یا کلیه ایجاد میکند تا سنگ را بردارد. سپس برش ها بخیه زده میشوند.
پیشگیری
پیشگیری از سنگ های کلیه ممکن است از طریق تغییر در خوردن، رژیم غذایی و مواد مغذی و از طریق استفاده از داروها انجام گیرد. نوع سنگ که از طریق تحلیل آزمایشگاهی بر روی بقایای سنگ تعیین می‌شود، میتواند نوع این تغییرات را تعیین کند. یکی از مؤثرترین اقدامات پیشگیری، نوشیدن مقدار کافی مایعات است که کار آسانی می‌باشد. برای آنهایی که مستعد سنگهای کلیه هستند، آبمیوه های اسیدی مثل آب پرتقال یا آب لیمو ترش، میتواند از تشکیل رسوبات پیشگیری کند.
