کلیه درد که اصطلاحا به آن درد کلیوی هم می‌گویند اشاره به درد ناشی از بیماری یا آسیب به کلیه دارد. درد و ناراحتی کلیوی ممکن است به صورت دردی خفیف در ناحیه کمر یا قسمت فوقانی و جانبی شکم احساس شود. با این حال گاها احساس ناراحتی در این نواحی به کلیه‌ها مربوط نمی‌شود. محل قرارگیری کلیه‌ها پشت شکم، زیر قفسه سینه و در هر سمت ستون فقرات می‌باشد. اغلب اوقات بیماران از احساس این همه درد کلیوی تعجب می‌کنند. بیشتر بیماری‌های مسبب کلیه درد تنها یکی از کلیه‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهند. معمولا کلیه درد با تب و مشکلات دستگاه ادراری همراه است.
دلایل
نوروپاتی دیابتی
دیابت بیماری است که اجازه مصرف گلوکز (قند خون) را به بدن نمی‌دهد. اگر گلوکز به جای دفع شدن در جریان خون باقی بماند ممکن است مثل یک سم عمل کند. آسیب کلیوی در اثر مصرف نشدن گلوکز خون را اصطلاحا نوروپاتی دیابتی می‌نامند. اگر سطح گلوکز خون را پایین نگه دارید، می‌توانید این بیماری را به تاخیر انداخته یا از آن پیشگیری کنید.
فشارخون بالا
فشارخون بالا ممکن است به عروق خونی و کوچک کلیه‌های بیمار آسیب وارد کند. عروق آسیب دیده آنطور که باید قادر به تصفیه مواد زاید خون نیستند. احتمالا پزشک داروی ضد فشارخون را برای بیمار تجویز میکند. ثابت شده برخی داروهای ضد فشارخون به‌نام بازدارنده‌های آنزیم مبدل آنژیوتانسین و داروی مسدودکننده گیرنده آنژیوتانسین حتی بیش از سایر داروهای کاهش دهنده فشارخون قادرند از کلیه‌ها حفاظت کنند.
بیماری‌های گلومرولی
چندین نوع متفاوت بیماری‌های کلیوی مانند بیماری‌های خودایمن، بیماری‌های عفونتی، و بیماری‌های اسکلروتیک را با هم در یک گروه طبقه‌بندی می‌کنند. همانطورکه از نام آن پیداست، بیماری‌های گلومرولی به عروق خونی کوچک (گلومرول) داخل کلیه حمله می‌کنند. نفروپاتی غشایی، نفروپاتی ایمونوگلوبین آ و گلومرولواسکلروز سگمنتال از شایع‌ترین بیماری‌های گلومرولی محسوب می‌شوند. دیده شدن پروتئین و خون یا هر دو با هم در ادرار بیمار اغلب اولین نشانه‌های این بیماری‌ها هستند. آنها به‌آهستگی عملکرد کلیه را مختل می‌سازند و موضوع مهم در رابطه با بیماری کلیه کنترل فشار خون بیمار است.
بیماری‌های ارثی و کلیوی کلیه
برخی دردهای کلیوی ارثی هستند. برای نمونه بیماری کلیوی پلی‌کیستیک یک اختلال ژنتیکی است که موجب رشد تعداد زیادی کیست کلیه می‌گردد. ممکن است رفته‌رفته این کیست‌ها حجم زیادی از کلیه را اشغال کنند، عملکرد آن را مختل سازند و نهایتا باعث نارسایی کلیه‌ها گردند. حتی ممکن است برخی مشکلات کلیوی پیش از تولد بروز کنند. مثلا شکل نادر بیماری کیست کلیه به نام کیست بازگشتی اوتوزومال و سایر اختلالات رشد مانع از شکل‌گیری طبیعی نفرون‌ها می‌شوند. علایم بیماری کلیه در کودکان متفاوت است. احتمال دارد کودک روند رشد آهسته‌ای داشته باشد، هر چند وقت یکبار استفراغ کند یا دچار درد پهلو یا کمر شود. برخی دردهای کلیوی طی ماه‌ها یا حتی سال‌ها بدون علائم هستند.
دلایل دیگر
برخی دیگر از دلایل دردهای کلیوی عبارتند از:
- خونریزی کلیه (خونریزش)
- لخته خونی در رگهای کلیه (ترمبوز عروق کلیوی)
- سرطان کلیه یا تومور سرطانی
- کیست کلیه (بزرگ یا پاره شدن)
- عفونت کلیه (التهاب لگنچه و کلیه)
- عفونت مجرای ادراری
- ورم کلیه در اثر انباشتگی ادرار (هیدرونفروز)
احتمال دارد سنگ کلیه تنها در مواقع خارج شدن از مجرای کلیه احساس درد ایجاد کند. علاوه براین امکان دارد بیمار به یکی از این بیماری‌ها دچار شود، مخصوصا اکثر سرطان‌های کلیه که بدون درد کلیوی بروز می‌کنند.
علائم کلیه درد
تغییرات ادرار
ازآنجایی‌که وظیفه کلیه‌ها تولید ادرار و دفع مواد زاید بدن است، هر گونه تغییرات در دفعات بیرون‌روی، رنگ یا ظاهر ادرار باید به طور جدی بررسی شود. برخی تغییرات شایع عبارتند از:
- تکرر ادرار در طی شب یا بیشتر شدن حجم ادرار
- کاهش ادرار یا کم شدن حجم آن
- مشاهده کف، حباب یا خون در ادرار
- اختلال ادراری
ورم
درصورتی‌که کلیه‌ها نتوانند مواد زاید را از بدن بیمار دفع کنند احتمالا علائمی همچون ورم دست، پا، صورت یا کف دست بروز خواهد کرد.
خارش و جوش صورت
اگر کلیه‌ها قادر به خارج کردن مواد زاید از جریان خون نباشند، تجمع این مواد ممکن است باعث جوش و خارش شدید شود.
درد پهلو، پا و کمر
دردهای کلیوی ممکن است به ناحیه کمر، پهلو یا حتی پا هم کشیده شوند. مشکلات کلیوی (شکل‌گیری کیسه‌های بزرگ و پر از مایع) ناشی از دردهای کلیوی پلی‌کیستیک که بر روی کلیه‌ها و گاهی روی کبد شکل می‌گیرند می‌توانند درد کمر و پا را به همراه داشته باشند.
مزه فلز مانند در دهان و نفس آمونیاک
وقتی مواد زاید در جریان خون تجمع یابند ممکن است نفس بیمار بوی آمونیاک بگیرد و مزه فلز مانند در دهان به وجود آید و این وضعیت بر طعم و مزه موادغذایی که بیمار می‌خورد هم تاثیرگذار است. همچنین احتمال تغییر اشتها و به دنبال آن کاهش وزن هم وجود دارد.
حالت تهوع و استفراغ
تجمع مواد زاید در خون می‌تواند یک نشانه درد کلیه محسوب شود.
احساس سرما
کلیه‌های سالم هورمونی به نام اریتروپویتین ترشح می‌کنند، این هورمون بدن را وادار به ساخت گلبول‌های قرمز حامل اکسیژن میکند. دردهای کلیه می‌توانند تولید این هورمون‌های سالم را با مشکل مواجه سازند و موجب کاهش گلبول‌های قرمز خون بدن شوند، بیماری که به آن کم‌خونی می‌گویند. کم‌خونی و دردهای کلیه درنهایت علایم مختلفی همچون احساس سرما و تنگی نفس را به دنبال دارند.
تنگی نفس
دردهای کلیه ممکن است باعث تجمع مایعات اضافی در ریه‌ها شود و این شرایط تنگی نفس را به همراه دارد. کم‌خونی که از اثرات شایع بیماری کلیه محسوب می‌شود بدن را دچار کمبود اکسیژن میکند و این وضعیت احساس خشکی یا تنگی نفس را در بیمار به وجود می‌آورد.
سرگیجه و مشکلات تمرکز
زمانی‌که بیمار از مشکل کم‌خونی در اثر نارسایی کلیه رنج می‌برد، به موجب آن اکسیژن کافی هم به مغز و بدن او نخواهد رسید. این شرایط با علائمی همچون سرگیجه، مشکلات تمرکز و اختلالات حافظه‌ای همراه است.
خستگی
وقتی کلیه‌ها خوب کار نکنند و اثرات جانبی مانند کم‌خونی بروز کند، احتمالا بیمار به مشکلات زیر دچار می‌شود:
- ضعف و خستگی عضلات
- احساس درد خفیف و دائم در ناحیه کمر یا پهلو
- تب، بدن درد و خستگی
- عفونت مجرای ادراری
اگر دچار کلیه درد ناگهانی و شدید با یا بدون مشاهده خون در ادرار شده‌اید، بلافاصله تحت مراقبت اورژانسی قرار گیرید.
تشخیص
فرقی نمی‌کند در معرض خطر ابتلا به بیماری‌ها و دردهای کلیوی قرار دارید یا خیر، دانستن برخی اقدامات جهت کمک به تشخیص علائم بیماری دور از منطق نیست.
- اندازه‌گیری فشارخون
- تست ادرار جهت اندازه‌گیری میزان دفع مواد زاید بدن (این کار را می‌توان با ابزار مخصوص یا تست پیشاب‌سنجی انجام داد).
- در صورت محتمل بودن وجود سنگ کلیه، آزمایش سی تی اسکن یا سونوگرافی کلیه انجام خواهد شد.
- شاید به منظور تشخیص بهتر و تمایز بین بیماری اصلی کلیه و دلایل کلیوی و غیرکلیوی درد پهلو، آزمایش سی تی اسکن شکم یا لگن یا ام آر آی و آیورتوگرام در دستور کار پزشک قرار گیرد.
درمان کلیه درد
نوشیدن مایعات به اندازه کافی
مهمترین کار ممکن به منظور رفع کلیه درد، نوشیدن مایعات است. وقتی بدن سالم باشد، افراد می‌بایست روزی بین 2 تا 3 لیتر آب بنوشند، اما برای دفع سنگ‌های کلیه باید مایعات بیشتری مصرف کنید. مصرف آب به خارج کردن باکتری و بافت‌های مرده از کلیه کمک میکند. راکد بودن ادرار ایده‌ال‌ترین محیط را برای رشد باکتری فراهم می‌سازد. وقتی به اندازه کافی آب بنوشید، جریان مداوم آن از مجرای کلیه به راه می‌افتد و این امر از رشد و تکثیر باکتری‌ها جلوگیری میکند.
استراحت کافی کنید
بعضی مواقع استراحت کردن به کاهش درد کلیه کمک میکند. اگر سنگ کلیه یا آسیب کلیوی علت درد تشخیص داده شود، حرکت اضافی و ورزش کردن می‌تواند باعث خونریزی کلیه گردد. احتمال دارد دراز کشیدن از پهلو کلیه درد را تشدید کند.
حرارت درد را کاهش می‌دهد
قرار دادن پد حرارتی یا پارچه گرم می‌تواند موقتا احساس درد پهلو را تسکین دهد. حرارت جریان خون را بهبود می‌بخشد و تنش عصبی را کاهش می‌دهد و با رفع این دو عامل احساس ناراحتی کاهش می‌یابد. درصورتی‌که اسپاسم عضلانی علت درد باشد، در این مورد حرارت درمانی بسیار کارساز است. از ایجاد حرارت زیاد خودداری کنید چرا که باعث سوزش می‌گردد. ترجیحا از پد حرارتی آغشته به آب ولرم یا پارچه‌ای که در آب گرم خیسانده شده است (آب جوش نباشد)، استفاده کنید.
دارو
برخی داروهای مسکن بدون‌نسخه جهت مبارزه با کلیه درد قابل دسترس هستند. معمولا داروی استامینوفن یا پاراستامول برای دردهای عفونتی و سنگ کلیه تجویز می‌شوند. پیش از مصرف هر نوع داروی آرام‌بخشی با پزشک مشورت کنید، زیرا برخی از این داروها مشکلات کلیوی را افزایش می‌دهند یا با سایر بیماری‌های بالینی سازگاری ندارند. از مصرف دوز بالای داروی آسپرین پرهیز کنید، آسپرین خطر خونریزی را افزایش می‌دهد و ممکن است انسدادهای عروقی مانند سنگ‌کلیه را تشدید بخشد. اگر به بیماری کلیوی دچار هستید از مصرف داروی ایبوپروفن یا ناپروکسن پرهیز کنید، مگر بنا به تشخیص پزشک باشد. اگر به هر نوع عفونت مجرای ادرای مبتلا هستید، باید آنتی‌بیوتیک مصرف کنید. سنگ‌های کلیه می‌توانند باعث تجمع ادرار در کلیه شوند و به دنبال آنها رشد باکتری و عفونت بروز میکند. اگر علت بیماری رشد باکتری و عفونت تشخیص داده شود، پزشک برای بیمار آنتی‌بیوتیک تجویز خواهد کرد.
از مصرف بیش از اندازه ویتامین c پرهیز کنید
به طور کلی ویتامین سی نقش سودمندی در بدن ایفا میکند. به خصوص وقتی نوبت به درمان زخم‌ها و شکل گیری استخوان می‌رسد. اما تجمع زیاد ویتامین سی به اکسالیت در کلیه تبدیل می‌گردد. بعدها این ماده ممکن است به سنگ تبدیل شود، ازاینرو اگر احتمال تشکیل سنگ در کلیه وجود دارد یا سابقه خانوادگی به این بیماری را دارید، از مصرف زیاد ویتامین سی خودداری کنید.
مرتبا آب زغال‌اخته ترش بنوشید
آب زغال‌اخته ترش یک درمان طبیعی و شگفت‌انگیز برای عفونت‌های مجرای ادراری و کلیه به حساب می‌آید. این نوشیدنی با پیشگیری از رشد و تکثیر باکتری ظرف 8 ساعت عملکرد خود را آغاز میکند. این نوشیدنی همچنین در دفع سنگ‌های کلیه استرویت و بروشیت موثر است.
راهکارهای پیشگیری از کلیه درد
در اینجا برخی راهکارها جهت کاهش ریسک ابتلا به کلیه درد را ذکر می‌کنیم:
- ادرار را به تاخیر نیندازید.
- بعد از هربار اجابت مزاج، قسمت جلو و عقب آلت تناسلی را خوب خشک کنید تا از ورود باکتری به مجرای پیشابراه جلوگیری شود.
- به جای استحمام بهتر است دوش مختصر بگیرید.
- ناحیه اطراف واژن و معقد را به‌آرامی شستشو دهید، از مصرف صابون زمخت یا مالش شدید پرهیز کنید.
- بعد از مقاربت جنسی هرچه‌زودتر مثانه را تخلیه کنید.
- از مصرف دئودورانت‌های بودار و محصولات بهداشتی زنان در مجاورت اندام تناسلی پرهیز کنید.
- رژیم‌غذایی کم اکسالیت را در پیش بگیرید.
- میزان کلسترول را کاهش دهید.
- مرتب ورزش کنید.
- از آسیب به کلیه‌ها پرهیز کنید.
- مصرف گوشت قرمز را پایین بیاورید.
